TLD-003-3424

มาณพเขลา (ชื่อตัวละคร)

นังคลีสชาดก   นิบาตชาดก  

มาณพเขลาเป็นตัวละครในเรื่องนังคลีสชาดก เอกนิบาต ในนิบาตชาดก

ในแผ่นดินพระเจ้าพรหมทัตแห่งเมืองพาราณสี พระโพธิสัตว์เสวยพระชาติเป็นพราหมณ์ทิศาปาโมกข์สอนศิลปศาสตร์แก่มาณพ 500 คน มีมาณพคนหนึ่งเป็นศิษย์ที่อยู่ใกล้ชิดปรนนิบัติรับใช้อาจารย์ราวกับทาส แต่มาณพเป็นคนเขลาไม่สามารถจดจำศิลปวิทยาการใดๆ ได้ วันหนึ่งทิศาปาโมกข์โพธิสัตว์จะเข้านอน สั่งให้ศิษย์หนุนขาเตียงให้สูงขึ้น มาณพเขลาหาที่หนุนขาเตียงได้ข้างเดียว หาอีกข้างหนึ่งไม่ได้ จึงตั้งขาเตียงไว้บนขาตนตลอดคืน รุ่งเช้าทิศาปาโมกข์ตื่นขึ้นมาเห็นก็สงสารศิษย์ว่ามาณพนี้ช่างโง่เขลา ไม่สามารถศึกษาวิชาให้สำเร็จ ทิศาปาโมกข์พยายามหาอุบายเพื่อสอนให้มาณพรู้จักคิด จึงสั่งมาณพว่าวันนี้ไปที่ไหน ได้พบอะไร ให้มาบอก มาณพไปเก็บฟืนในป่ากับศิษย์คนอื่นๆ เห็นงูตัวหนึ่งจึงมาเล่าให้อาจารย์ฟัง ทิศาปาโมกข์ถามว่างูมีลักษณะอย่างไร มาณพเขลาตอบว่าเหมือนงอนไถ อาจารย์ก็พอใจว่าเปรียบเทียบได้ใกล้เคียง น่าจะฝึกมาณพผู้นี้ให้เป็นบัณฑิตมีปัญญาได้

วันต่อมามาณพเขลาบอกอาจารย์ทิศาปาโมกข์ว่าเห็นช้างในป่ามีลักษณะเหมือนงอนไถ อาจารย์ก็คิดว่างวงช้างหรืองาช้างเปรียบกับงอนไถก็น่าจะไม่ผิดจึงนิ่งอยู่ วันต่อมามาณพเขลาได้อ้อยมาลำหนึ่ง อาจารย์ถามว่าอ้อยมีลักษณะอย่างไร มาณพเขลาตอบว่าเหมือนงอนไถ อาจารย์ก็ว่าเป็นการเปรียบที่ใกล้เคียงใช้ได้ อยู่มาอีกวันหนึ่งมีผู้เชิญมาณพทั้งหลายไปบริโภคอาหารกับนมส้ม นมสด ทิศาปาโมกข์ถามว่านมส้มและนมสดมีลักษณะอย่างไร มาณพตอบว่าเหมือนงอนไถ ทิศาปาโมกข์โพธิสัตว์เห็นการเปรียบเทียบครั้งนี้ไม่เข้ากันเลยจึงแน่ใจว่ามาณพศิษย์ไม่รู้จักทั้งนมสดและงอนไถ มาณพเป็นคนเขลาที่ไม่อาจทำให้เป็นบัณฑิตได้ ทิศาปาโมกข์จึงบอกกล่าวแก่ศิษย์ทั้งหลาย แล้วมอบเสบียงอาหารให้มาณพเขลาเดินทางออกไปจากสำนักของตน

วัลยา ช้างขวัญยืน 

ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน)

Attribution-NonCommercial-NoDerivs (CC BY-NC-ND)