มาณพโพธิสัตว์เป็นตัวละครในเรื่องภัตตชาดก ทุกนิบาต ในนิบาตชาดก

ในสมัยพระเจ้าพรหมทัต*แห่งเมืองพาราณสี พระโพธิสัตว์เสวยพระชาติเป็นบุตรพราหมณ์แห่งแคว้นกาสิกราษฎร์ พราหมณ์บิดาเลี้ยงชีพด้วยการค้าขาย เมื่อมาณพโพธิสัตว์อายุ 16 ปี ได้ติดตามบิดาไปค้าขายที่เมืองต่างๆ จนเดินทางมาถึงเมืองพาราณสี เข้าพักที่เรือนนายประตู แต่ไม่มีที่ค้างคืน ชาวเมืองบอกว่านอกพระนครมีศาลาหลังหนึ่งพอจะอาศัยได้ แต่มียักษ์ร้ายรักษาอยู่ มาณพโพธิสัตว์ตั้งใจจะทรมานยักษ์ให้ยอมแพ้ จึงพาบิดาไปที่ศาลา ให้นอนแล้วตนเองนั่งนวดให้ ยักษ์ที่อยู่รักษาศาลาเคยรับใช้ท้าวเวสวัณอยู่ 12 ปี จึงได้รับพรให้จับมนุษย์ที่เข้ามาในศาลานี้กินได้ ยกเว้นเมื่อมีผู้ใดจามขึ้นแล้วมีคนกล่าวว่า “ชีวะ ท่านจงเจริญชีพเถิด” เมื่อมีผู้กล่าวคำว่า “ชีวะ” แล้วมีผู้กล่าวตอบว่า “ชีวะ” ห้ามยักษ์กินคน 2 พวกนี้

เมื่อยักษ์เห็นพราหมณ์พ่อลูกเข้ามาอาศัยอยู่ก็บันดาลให้เกิดฝุ่นละอองปลิวเข้าจมูกของพราหมณ์บิดา พราหมณ์บิดานอนจามหลายครั้ง มาณพโพธิสัตว์กล่าวว่า “ชีวะ บิดาจงเจริญชีพเถิด” ยักษ์นั้นก็ปรากฏกายให้เห็น มาณพโพธิสัตว์เห็นยักษ์ก็รู้ว่าเป็นยักษ์กินผู้ที่ไม่ได้กล่าวคำว่า “ชีวะ” มาณพโพธิสัตว์จึงกล่าวข้อความให้บิดามีชีวิต (ชีวะ) ยืนนานตลอด 120 ปี ยักษ์ได้ฟังมาณพโพธิสัตว์กล่าวข้อความมีคำว่า “ชีวะ” ก็ไม่อาจจับมาณพกินได้ จึงหันหน้าไปทางพราหมณ์บิดา

ฝ่ายพราหมณ์บิดาก็กล่าวข้อความตอบบุตรว่าขอให้บุตรจงเจริญชีพ (ชีวะ) อยู่ตลอด 120 ปีเช่นกัน ขอให้ปิศาจทั้งหลายเคี้ยวกินยาพิษเถิด ยักษ์ได้ฟังข้อความที่พราหมณ์บิดากล่าวก็หมดโอกาสที่จะกิน 2 พ่อลูกได้ มาณพโพธิสัตว์ถามยักษ์ถึงสาเหตุที่ต้องมาคอยจับมนุษย์กิน ยักษ์ก็เล่าให้ฟัง มาณพโพธิสัตว์จึงให้โอวาทสั่งสอนว่า ยักษ์เคยทำอกุศลกรรมชั่วร้ายในชาติก่อน จึงมาเกิดเป็นยักษ์ ถ้ายังทำร้ายเบียดเบียนผู้อื่นอยู่เช่นนี้ก็จะเป็นผู้มามืดไปมืด ไม่ได้เห็นแสงสว่างเลย ขอให้ยักษ์เว้นการฆ่าสัตว์เสีย มาณพโพธิสัตว์พรรณนาภัยในนรกให้ยักษ์กลัว แล้วสอนให้ถือศีล 5 ยักษ์ก็เชื่อตามและอยู่ในบังคับบัญชาของมาณพโพธิสัตว์เหมือนคนรับใช้

รุ่งเช้าฝูงชนที่เดินผ่านทางศาลาก็รู้ว่ามาณพทรมานยักษ์ให้หายพยศแล้วและใช้ให้ทำการงานได้เรียบร้อยดี จึงไปทูลพระเจ้าพรหมทัต พระองค์ให้มาณพโพธิสัตว์เข้าเฝ้า ประทานตำแหน่งเสนาบดีและให้ยศศักดิ์แก่บิดาด้วย ส่วนยักษ์นั้นทรงตั้งเป็นพนักงานระวังภัยนอกพระนคร ทรงอยู่ในโอวาทของเสนาบดีโพธิสัตว์ บริจาคทานเป็นต้น เมื่อสิ้นพระชนม์ก็ไปเกิดในสวรรค์