มาตังคะเป็นตัวละครในเรื่องมาตังคชาดก วีสตินิบาต ในนิบาตชาดก เป็นพระโพธิสัตว์

ในแผ่นดินพระเจ้าพรหมทัตแห่งเมืองพาราณสี พระโพธิสัตว์เสวยพระชาติในตระกูลจัณฑาล มีชื่อว่ามาตังคะ เมื่อเจริญวัยแล้วมีปัญญารอบรู้จึงได้ชื่อว่ามาตังคบัณฑิต วันหนึ่งมาตังคบัณฑิตเดินทางไปทำกิจธุระในเมือง นางทิฏฐมังคลิกา*ธิดาเศรษฐีพร้อมบริวารพากันออกมาเที่ยวเล่น ได้เห็นมาตังคะ เมื่อรู้ว่าเป็นจัณฑาลก็รีบล้างหน้าล้างตาให้พ้นเสนียดแล้วสั่งให้บริวารยกขบวนกลับ บริวารของนางโกรธที่อดเที่ยวเล่นจึงรุมทำร้ายมาตังคบัณฑิตจนสลบ เมื่อฟื้นขึ้นมาตังคบัณฑิตอธิษฐานให้ได้นางทิฏฐมังคลิกามาเป็นภรรยา จึงไปนอนใกล้ประตูเรือนของบิดาของนาง เนื่องจากมาตังคะเป็นพระโพธิสัตว์คำอธิษฐานจึงต้องได้ผลทุกครั้ง

เมื่อเวลาผ่านไป 7 วัน เศรษฐีบิดาจึงได้นำนางทิฏฐมังคลิกามายกให้เป็นภรรยา มาตังคบัณฑิตจึงพานางไปยังหมู่บ้านของพวกจัณฑาล มาตังคบัณฑิตไม่ได้มีความสัมพันธ์กับภรรยาเพราะต่างชาติตระกูลกัน เมื่อเวลาผ่านไป 2 - 3 วันมาตังคบัณฑิตก็บอกนางว่าจะทำให้นางมีทรัพย์สมบัติ ลาภยศ แต่จำเป็นต้องจากนางไปอยู่ป่า แล้วไปบวชเป็นดาบส ทำความเพียรอยู่ 7 วันได้ฌานสมาบัติ จึงกลับไปสั่งนางให้เที่ยวบอกผู้อื่นว่ามาตังคบัณฑิตไม่ใช่สามีนาง สามีนางคือท้าวมหาพรหม

ต่อมาในวันเพ็ญมาตังคบัณฑิตเนรมิตกายคล้ายท้าวมหาพรหม เหาะลงมาจากพระจันทร์ ฝูงชนพากันมาบูชาต้อนรับ มาตังคบัณฑิตเข้าไปในเรือนของนางทิฏฐมังคลิกา แล้วทำให้นางมีครรภ์โดยใช้นิ้วหัวแม่มือข้างขวาลูบที่ท้องของนาง พลางกล่าวว่าน้ำล้างเท้าของนางจะเป็นน้ำสรงของกษัตริย์ทั้งทวีป และน้ำอาบจะเป็นยารักษาโรคคนที่ยังไม่ควรตายไม่ให้ตายและจะป้องกันเสนียดจัญไร นางทิฏฐมังคลิกาได้ให้ฝูงชนที่เลื่อมใสศรัทธาเข้ากราบไหว้นาง ทำให้นางได้ทรัพย์สินมากมายจากมหาชน ผู้นับถือพระพรหมพานางไปรอบเมืองพาราณสีทำให้นางได้ทรัพย์ 18 โกฏิ

ครั้นเวลาผ่านไปนางคลอดบุตรชายคนหนึ่ง พราหมณ์ทั้งหลายให้ชื่อว่ามณฑพยกุมาร*ได้อยู่ในปราสาท แต่งกายด้วยทองทั้งตัว เมื่อโตขึ้นชอบให้ทาน บำรุงเลี้ยงดูพราหมณ์ 16,000 คนทุกวันโดยไม่ได้สนใจว่าพราหมณ์นั้นจะบริสุทธิ์หรือไม่ มาตังคดาบสโพธิสัตว์ได้ตรวจดูพฤติกรรมของมณฑพยกุมาร ก็รู้ว่ามณฑพยกุมารกำลังประพฤติผิดทำนองคลองธรรม จึงแต่งกายเป็นดาบสสกปรกถือบาตรดินมาขออาหาร แต่มณฑพยกุมารปฏิเสธที่จะให้ทานแก่จัณฑาลและกล่าวบริภาษอย่างรุนแรง

พระโพธิสัตว์เหาะไปยังทิศปราจีน ออกบิณฑบาตอยู่ในละแวกนั้นแล้วนั่งฉันอยู่ที่ศาลา

ฝ่ายเทวดาผู้รักษาพระนครเห็นว่ามณฑพยกุมารทำการไม่สมควร หัวหน้ายักษ์ที่ร่วมประชุมด้วยจึงจับมณฑพยกุมารบิดคอเสียให้ใบหน้าไปอยู่ด้านหลังทรมานมาก ส่วนพราหมณ์อีก 16,000 คนก็ถูกเทวดาทั้งหลายจับบิดคอ เมื่อนางทิฏฐมังคลิการู้เรื่องก็คิดว่าต้องเป็นเพราะสามีของนางแน่นอน จึงออกตามหา และได้ขอให้ยกโทษให้แก่มณฑพยกุมารที่ไม่รู้ว่าสิ่งใดมีประโยชน์และสิ่งใดไม่มีประโยชน์ พระดาบสโพธิสัตว์ก็ยอมยกโทษให้ พร้อมมอบโอสถทิพย์คือข้าวสุกเหลือเดนก้นบาตรปนกับน้ำล้างมือ ให้นางนำไปหยอดใส่ปากของมณฑพยกุมารและพวกพราหมณ์ พวกยักษ์ก็พากันหนีไป เมื่อทุกคนกลับสู่สภาพเดิม พราหมณ์อื่นๆ พากันตำหนิพราหมณ์ 16,000 คนที่กินน้ำเหลือเดนจากคนจัณฑาลและให้เลิกเป็นพราหมณ์ พราหมณ์ทั้งหมดเกิดความละอาย จึงออกไปอยู่ยังเมชฌนคร*

ส่วนมณฑพยกุมารยังอาศัยอยู่ในนครพาราณสีตามเดิม นางทิฏฐมังคลิกาสอนบุตรของนางให้บำเพ็ญทานแก่ผู้มีศีล มิให้ทำทานแก่พราหมณ์ทุศีล พราหมณ์ผู้หนึ่งชื่อชาติมันตะ*บวชเป็นดาบสอาศัยอยู่ริมฝั่งแม่น้ำเวตตวดี* พระดาบสโพธิสัตว์ต้องการทรมานชาติมันตดาบสให้ละทิฐิจึงไปอาศัยอยู่เหนือน้ำใกล้อาศรมของชาติมันตะ แล้วกัดไม้สีฟันทิ้งลงไปในน้ำ อธิษฐานให้ไปติดอยู่ในชฎาของชาติมันตะขณะลงอาบน้ำ ชาติมันตดาบสกล่าวบริภาษอย่างรุนแรงแล้วเดินขึ้นฝั่งไปทางเหนือน้ำ พบมาตังคดาบสโพธิสัตว์ชาติมันตะโกรธมาก จึงด่าว่าและไล่ให้ไปอยู่ริมฝั่งด้านใต้น้ำเพราะเป็นคนจัณฑาล เมื่อมาอยู่ด้านใต้น้ำ มาตังคดาบสทิ้งไม้สีฟันลงในน้ำอีก ไม้สีฟันก็ทวนน้ำไปติดในชฎาชาติมันตดาบสอีก วันหนึ่งพระโพธิสัตว์บันดาลฤทธิ์ ห้ามพระอาทิตย์ไว้ไม่ให้ขึ้น ฝูงชนพากันมาถามสาเหตุ พระดาบสตอบว่าเป็นเพราะชาติมันตดาบสพูดหยาบคาย สาปแช่งตนผู้ไม่มีความผิด เมื่อดาบสนั้นมากราบเท้าขอขมาจึงจะปล่อยให้พระอาทิตย์ขึ้น

ฝูงชนพร้อมกันฉุดคร่าชาติมันตะมาหมอบลงแทบเท้ามาตังคดาบส ขอให้พระอาทิตย์ขึ้น แต่ก็ยังทำไม่ได้เพราะจะทำให้ศีรษะชาติมันตดาบสแตกเป็น 7 เสี่ยง จึงให้นำก้อนดินเปียกมาพอกศีรษะดาบสไว้ แล้วให้ยืนในน้ำ เมื่อพระอาทิตย์เริ่มส่องแสงมากระทบ ก้อนดินบนศีรษะดาบสก็แตกเป็น 7 เสี่ยง ชาติมันตดาบสรีบดำน้ำหนีรอดไปได้ มาตังคดาบสโพธิสัตว์นึกถึงพราหมณ์ทุศีลทั้ง 16,000 คน ก็รู้ว่าอยู่ในสำนักพระเจ้าเมชฌราชก็คิดจะตามไปทรมานพราหมณ์เหล่านั้นจึงเหาะไปยังเมชฌนคร พราหมณ์รีบไปทูลพระเจ้าเมชฌราชว่ามีโจรมาอาศัยอยู่ในพระนคร พระเจ้าเมชฌราชส่งคนไปใช้ดาบฟันคอพระดาบสโพธิสัตว์สิ้นชีวิตไปเกิดในพรหมโลก