ขุนช้างเป็นตัวละครในเสภาเรื่องขุนช้างขุนแผน เป็นบุตรขุนศรีวิไชย*กับนางเทพทอง* บ้านอยู่สุพรรณบุรี ขุนช้างมีภรรยา 2 คน คือนางแก่นแก้ว*และนางวันทอง*

ขุนช้างมีรูปลักษณ์ที่ถูกคนหัวเราะเยาะมาตลอดเพราะหัวล้านมาแต่กำเนิด แต่เมื่อเกิดมาฐานะของพ่อแม่ก็มั่งคั่งขึ้นกว่าเดิม ชื่อขุนช้างมิใช่บรรดาศักดิ์ ปู่ย่าตั้งชื่อให้เช่นนั้นเพราะเมื่อมารดาตั้งครรภ์ฝันว่ามีนกตะกรุมคาบช้างมาและเมื่อตกฟากมีผู้นำช้างเผือกมาถวายพระมหากษัตริย์ ขุนศรีวิไชยนำขุนช้างไปถวายพระพันวษา*ตั้งแต่ยังเยาว์ พระองค์โปรดให้บิดาเลี้ยงไว้ก่อนเพราะยังเด็กนัก

ขุนช้างมีเพื่อนเล่นสมัยเด็กคือพลายแก้ว*และนางพิมพิลาไลย* อยู่มามีโจรเข้าปล้นบ้านขุนช้าง ขุนศรีวิไชยคุมคนเข้าต่อสู้กับพวกโจรแต่ถูกโจรจับได้และถูกฆ่า เมื่อขุนช้างรุ่นหนุ่มได้ภรรยาชื่อนางแก่นแก้ว อยู่ด้วยกันได้ปีกว่านางก็ป่วยเสียชีวิต ขุนช้างพยายามมาเกี้ยวนางพิมพิลาไลยแต่นางไม่ชอบทั้งยังด่าว่าเจ็บ ๆ ขุนช้างอ้อนวอนให้มารดาไปสู่ขอนางพิม นางเทพทองไม่เห็นด้วยเพราะรู้อยู่ว่านางพิมไม่ชอบขุนช้าง ขุนช้างไม่ท้อถอยหาโอกาสไปเกี้ยวนางพิมอยู่เสมอและถูกด่าว่าอย่างรุนแรงทุกครั้ง นางพิมรักใคร่ชอบพอกับพลายแก้ว ทั้งสองได้แต่งงานกัน พลายแก้วขอให้ขุนช้างมาเป็นเพื่อนเจ้าบ่าว ขุนช้างจำต้องยอมเป็นเพื่อนเจ้าบ่าวทั้ง ๆ ที่เสียใจและเสียดายนางพิมมากถึงกับตั้งใจไว้อย่างแน่วแน่ว่าจะต้องหาทางเอานางพิมมาเป็นภรรยาให้จงได้

เมื่ออยุธยาเกิดศึกกับเชียงใหม่ พระพันวษาทรงหาผู้ที่จะอาสาไปรบ แต่ไม่มีขุนนางคนใดอาสา ทรงระลึกถึงขุนไกรพลพ่าย*ซึ่งทรงสั่งประหารชีวิตไปแล้วจึงรับสั่งถามว่าขุนไกรมีบุตรหรือไม่ ขุนช้างได้โอกาสกำจัดพลายแก้วจึงทูลพระพันวษาว่าพลายแก้วเป็นคนมีฤทธิ์รู้เวทมนตร์ พระพันวษาโปรดให้ตามพลายแก้วมาเฝ้า และพลายแก้วอาสาไปทัพ ระหว่างที่พลายแก้วไปทัพนางพิมป่วย ขรัวตาจู*แนะนำให้เปลี่ยนชื่อเป็นวันทอง

ฝ่ายขุนช้างทำอุบายหากระดูกใส่หม้อมาบอกนางวันทองและนางศรีประจัน*ว่าพลายแก้วตายในสงคราม ตามกฎหมายนางวันทองจะต้องเป็นม่ายหลวง ดังนั้นควรให้นางวันทองแต่งงานกับตนเสียจะได้พ้นภัย นางศรีประจันเชื่อ จึงจะให้นางวันทองแต่งงานกับขุนช้าง แต่นางวันทองไม่เชื่อและจะไปดูต้นโพธิ์เสี่ยงทายที่ตนและพลายแก้วปลูกไว้คนละต้น ขุนช้างลอบส่งคนไปโยกคลอนต้นโพธิ์จนใบเหี่ยวร่วงหล่น นางวันทองเห็นสภาพต้นโพธิ์ก็เสียใจมากแต่ขรัวตาจูยืนยันว่าพลายแก้วยังมีชีวิตอยู่ นางศรีประจันไม่เชื่อใครนอกจากขุนช้าง จึงรื้อเรือนหอของพลายแก้วไปถวายวัดและบังคับให้ลูกสาวแต่งงานกับขุนช้าง แต่นางวันทองยังไม่ยอมเข้าหอ พลายแก้วซึ่งชนะศึกได้ยศเป็นขุนแผน*เดินทางมาหานางวันทอง นางเล่าเรื่องมดเท็จที่ขุนช้างสร้างขึ้น ขุนแผนโกรธมากประกาศว่าจะไปฆ่าขุนช้าง นางลาวทอง*ภรรยาใหม่ออกมาห้ามและเตือนไม่ให้ฟังความข้างเดียว ทำให้นางวันทองโกรธและหึงหวง ด่าว่าอย่างรุนแรง และทะเลาะกับนางลาวทอง ขุนแผนโกรธมากหุนหันพานางลาวทองไป

ขุนช้างจึงได้นางวันทองเป็นภรรยาสมใจหมาย ต่อมานางลาวทองป่วยหนัก ขุนแผนรู้ข่าวอยากไปเยี่ยมจึงฝากเวรไว้กับขุนช้าง พระพันวษาไม่เห็นขุนแผนจึงรับสั่งถาม ขุนช้างแต่งเรื่องทูลว่าขุนแผนคิดถึงภรรยามากจึงปีนกำแพงวังหนีไปหานาง พระพันวษากริ้วจึงทรงสั่งให้พรากนางลาวทองมาปักสะดึงกรึงไหมอยู่ในวังและทรงห้ามขุนแผนเข้าเฝ้า ขุนแผนเสียใจที่ถูกลงโทษและคิดแค้นขุนช้างที่ชิงนางวันทองไปแล้วยังใส่ความให้เดือดร้อนอีก จึงแก้แค้นด้วยการบุกขึ้นเรือนขุนช้างแล้วลักพานางวันทองไป

ขุนช้างไปทูลฟ้องพระพันวษาว่าขุนแผนพาภรรยาของตนไป แล้วแต่งเรื่องเพิ่มว่าขุนแผนคุมโจรไว้หลายร้อยคน คงจะเตรียมต่อสู้ชิงเมือง ขุนแผนพานางวันทองหนีเข้าป่าและต่อมาไปอาศัยพระพิจิตร*เพื่อจะขอลุแก่โทษ พระพันวษาโปรดให้ชำระความ ได้ความชัดว่าขุนช้างเป็นผู้ผิด ทั้งนางศรีประจันและผู้เกี่ยวข้องอื่น ๆ ก็ผิดด้วย คณะลูกขุนทูลว่าให้ส่งนางวันทองคืนขุนแผน ปรับผู้ที่เกี่ยวข้อง ส่วนขุนช้างนั้นให้ประหาร ขุนแผนไม่ประสงค์จะก่อเวรจึงขอให้ยกโทษประหารแก่ขุนช้าง ขุนแผนชนะความแล้วคิดถึงนางลาวทองจึงให้พระจมื่นศรีไปทูลขอนาง พระพันวษากริ้วรับสั่งให้จำคุกและจองจำด้วยเครื่องทรมานต่าง ๆ ให้เต็มที่ นางวันทองมีครรภ์แก่ไปเยี่ยมขุนแผนที่คุก ระหว่างเดินทางกลับบ้าน ขุนช้างพาบ่าวไพร่มาจับนางไป นางคลอดลูกชายที่บ้านขุนช้างและให้ชื่อว่าพลายงาม* เริ่มแรกขุนช้างก็รักใคร่พลายงามดีแต่เมื่อพลายงามอายุได้ 9 ปี ขุนช้างก็แน่ใจว่าไม่ใช่ลูกของตนจึงลวงไปฆ่า แต่ไม่สำเร็จ

หลายปีต่อมา ในงานแต่งงานของพลายงามซึ่งขณะนั้นมีบรรดาศักดิ์เป็นจมื่นไวยวรนาถ* ขุนช้างกินเหล้าเมาแล้วก่อเรื่องวิวาทกับจมื่นไวย ถูกจมื่นไวยและบ่าวไพร่รุมทำร้ายจนสลบ ขุนช้างทูลฟ้องพระพันวษา จมื่นไวยทูลเรื่องทั้งหมดให้ทรงทราบซึ่งสอดคล้องกับคำให้การของบรรดาขุนนางที่ไปร่วมงาน ส่วนเรื่องที่ลวงจมื่นไวยไปฆ่าเมื่อยังเยาว์นั้นขุนช้างปฏิเสธ เมื่อไม่มีหลักฐานพยานจึงต้องพิสูจน์กันตามกฎหมายด้วยการให้ดำน้ำทั้งสองฝ่าย ใครทนอยู่ใต้น้ำได้นานกว่าเป็นฝ่ายถูก ขุนช้างแพ้จมื่นไวย พระพันวษากริ้วมากที่ขุนช้างทูลความเท็จและคิดฆ่าคนจึงรับสั่งให้ประหารชีวิต ระหว่างที่ถูกขังรอเวลาประหาร ขุนช้างแกล้งทำเป็นบ้าอาละวาดและพยายามจะติดสินบนเจ้าหน้าที่จึงถูกจองจำหนักกว่าเดิม

นางวันทองสงสารจึงไปอ้อนวอนจมื่นไวย ขอให้ไปทูลขออภัยโทษให้ขุนช้าง นางเล่าถึงเมื่อครั้งจมื่นไวยยังเป็นเด็กเล็ก ๆ นั้น ขุนช้างรักใคร่เอาใจใส่มาก “ยามขุนช้างรักใคร่ใครจะเหมือน ชั่วแต่ดาวเดือนไม่ให้ได้” จมื่นไวยขัดแม่ไม่ได้จำต้องไปขอประทานอภัยโทษให้ ต่อมาจมื่นไวยต้องการให้มารดาไปอยู่กับขุนแผนเพื่อจะได้อยู่กันพร้อมหน้า จึงบุกขึ้นเรือนขุนช้างยามวิกาลและบังคับพานางวันทองไป ขุนช้างโกรธแค้นมากร่างคำฟ้องไปถวายฎีกา สมเด็จพระพันวษาเสด็จกลับจากประพาสทางเรือ ขุนช้างรอไม่ได้กระโดดลงน้ำไปลอยคอชูฎีกาถวายขณะเรือพระที่นั่งผ่าน รับสั่งให้รับฟ้องแต่ให้เฆี่ยน 30 ทีตามระเบียบและทรงกำหนดเป็นกฎหมายเกี่ยวกับการคุ้มกันรักษาพระองค์มิให้ใครจู่โจมเข้ามาได้อย่างที่ขุนช้างทำ

พระพันวษาทรงระอากับความช่างฟ้องของขุนช้าง เมื่อทรงทราบว่าฟ้องเรื่องนางวันทองอีกก็ทรงฉงนว่าพระองค์ยกนางวันทองให้ขุนแผนไปแล้วเหตุใดนางจึงไปอยู่กับขุนช้าง พระองค์กริ้วที่เป็นเรื่องเดิมทรงเห็นว่าจะต้องตัดที่ต้นเหตุคือนางวันทอง เมื่อทรงไต่ถามรายละเอียดแล้วจึงรับสั่งให้นางวันทองเลือกว่าจะไปอยู่กับขุนช้างหรือขุนแผน หรือจะอยู่กับลูกคือจมื่นไวย นางวันทองไม่ได้เลือกว่าจะอยู่กับใคร พระพันวษากริ้วจึงสั่งประหารชีวิตนาง