แม่นกกระจาบเป็นตัวละครในเรื่องนกกระจาบกลอนสวด

สำนวนที่ 1 แม่นกกระจาบทำรังอยู่กับพ่อนกกระจาบ*ในป่าอ้อพร้อมลูก ๆ วันหนึ่งพ่อนกไม่อยู่ เกิดไฟไหม้ป่าแล้วลุกลามจนถึงที่แม่นกและลูกนกอาศัยอยู่ แม่นกพยายามคาบลูกหนีแต่ไม่สำเร็จ จนไฟไหม้รังตกลงไปลูกตายหมด แม่นกเศร้าโศกมาก ฝ่ายพ่อนกซึ่งไปหาเกสรบัวเป็นอาหารเมื่อดอกบัวหุบก็ติดอยู่ในดอกบัว ถึงเวลากลางคืนจึงออกมาได้ เมื่อกลับมาเห็นไฟไหม้รังก็ร้องเรียกลูกและแม่นก แม่นกต่อว่าพ่อนกด้วยความโกรธที่มาช่วยลูกนกไม่ทัน โดยกล่าวหาว่าพ่อนกมัวระเริงอยู่กับชู้รัก

พ่อนกพยายามอธิบายสาเหตุที่ต้องกลับค่ำแต่แม่นกก็ไม่ฟังทั้งยังทวีความแค้น ถึงกับตั้งสัตยาธิษฐานว่า ถ้าเกิดชาติหน้าจะไม่พูดกับชายคนใดเลย แล้วแม่นกก็บินเข้ากองไฟ พ่อนกอธิษฐานว่านางไปเกิดที่ใดตนก็จะขอตามไปพูดกับนาง ณ ที่นั้น แล้วก็บินเข้ากองไฟตายตามไปด้วย

สาเหตุที่ทำให้สัตว์ทั้งสองต้องสิ้นชีวิตในกองไฟเป็นเพราะในอดีตชาติเคยเผาสัตว์ทั้งเป็น ทำให้กรรมตามมาสนองถึงห้าร้อยชาติ เมื่อสิ้นกรรมในชาตินี้แล้ว แม่นกก็มาเกิดเป็นนางสุวรรณเกสร*