ย่องตอดเป็นตัวละครในเรื่องพระอภัยมณี เป็นลูกเศรษฐีและเป็นชาวบ้านด่านสิงหล มีอาวุธประจำตัวคือพร้าอีโต้

เมื่อแรกหนุ่มบิดามารดาสู่ขอผู้หญิงมาให้เป็นภรรยาแต่เนื่องจากย่องตอดเป็นคนขี้อาย ตอนกลางวันจึงไม่ยอมเข้าหอกับภรรยา คืนหนึ่งเกิดความกำหนัดเข้าข่มขืนภรรยาตัวเอง ภรรยาต่อสู้ถีบโดนตาข้างหนึ่งบอด ย่องตอดโกรธจึงควักตาข้างนั้นกลืนไว้แล้วหนีไปอยู่ที่ถ้ำกลำพัน* ได้เรียนรู้วิชาต่าง ๆ จากปีศาจที่เฝ้าถ้ำ ย่องตอดจึงเปลี่ยนไปกินเนื้อสัตว์ดิบๆ แบบปีศาจ

กองทัพเมืองผลึกเข้าตีเมืองใหม่แต่ติดกับกล พระอภัยมณี*แก้กลด้วยการเป่าปี่จึงได้พบ นางละเวงวัณฬา* นางขับรถม้าหนีพระอภัยมณีจนพลัดหลงมาผจญกับโจรป่า นางหนีโจรมาจนถึงบ้านสิกคารนำ* ได้นางยุพาผกา*และนางสุลาลีวัน*เป็นธิดาบุญธรรม ทั้งสามนางกับไพร่พลเดินทางกลับเมืองลังกา*ได้มาถึงถ้ำกลำพัน

ขณะพักขบวนตอนกลางคืนย่องตอดมาพบจึงสะกดทัพแล้วฆ่าม้ากินเป็นอาหาร นางละเวงตื่นขึ้นพบย่องตอดจึงปราบด้วยตราพระราหู* ย่องตอดจึงยอมเป็นข้านางละเวงวัณฬา ย่องตอดได้ช่วยฝ่ายลังกาทำศึก เป็นพี่เลี้ยงของนางยุพาผกาและนางสุลาลีวันในยามออกศึก นางยุพาผกาให้ย่องตอดสะกดทัพเมืองผลึก ครั้นสะกดทัพแล้วย่องตอดได้เข้าไปจับสัตว์บริเวณนั้นกินเป็นอาหารเลือกกินเฉพาะตับ ไต กับนัยน์ตา ต่อจากนั้นจึงเข้าไปจับสามพราหมณ์เอาไปให้นางยุพาผกาและนางสุลาลีวัน แต่สองนางเห็นว่าไม่ใช่นายทัพสำคัญจึงให้ย่องตอดกลับไปจับตัวสินสมุทร*

ย่องตอดจึงต่อสู้กับสินสมุทรแต่พ่ายแพ้ถึงแก่สลบไปจนรุ่งเช้าเมื่อได้รับไอแดดและสายลมจึงฟื้น และต่อสูอีกแต่ถูกรุมสู้ไม่ไหวต้องหลบไปพักเหนื่อย ย่องตอดได้ช่วยการสงครามหลายครั้ง ครั้งสุดท้ายออกรบร่วมกับนางยุพาผกา แล้วถูกนางเสาวคนธ์*ใช้สายสิญจน์ที่ทิศาปาโมกข์โลกเชษฐ์*เสกให้จับย่องตอดได้