กลันฑุกะเป็นตัวละครในเรื่องกลัณฑุกชาดก เอกนิบาต ในนิบาตชาดก เป็นทาสของเศรษฐีเมืองพาราณสี*ผู้เป็นพระโพธิสัตว์เสวยพระชาติ
กลันฑุกะได้หนีออกจากเมืองไปอยู่กินกับธิดาของเศรษฐีเมืองปัจจันตนคร* แม้เศรษฐีพาราณสีผู้นั้นส่งคนไปตามหาก็ไม่พบ จึงให้นกแขกเต้าบินออกตามสืบหาทาส วันหนึ่งกลัณฑุกะต้องการจะเล่นน้ำ จึงให้บริวารทั้งหลายเตรียมเครื่องหอมและอาหารลงเรือไป กลัณฑุกะนั่งเรือเล่นน้ำอยู่กับธิดาเศรษฐีแห่งปัจจันตนคร ธรรมเนียมแห่งเมืองนี้มีอยู่ว่า เมื่อเจ้านายเล่นกีฬาทางน้ำ มักดื่มนมสดกับยาเพื่อให้ร่างกายสามารถทนความหนาวได้แม้จะเล่นน้ำทั้งวัน กลัณฑุกะมิได้ทำตามธรรมเนียมนั้น แต่กลับถ่มนมรดศีรษะภรรยา ขณะนั้นนกแขกเต้าบินมาถึงแม่น้ำ และจำได้ว่าคนผู้นี้คือกลัณฑุกะ จึงกล่าวเตือนกลัณฑุกะให้สำนึกในชาติกำเนิดว่าเป็นเพียงทาส ไม่ควรถ่มนมรดศีรษะธิดาเศรษฐี ควรจะดื่มนมนั้นเสีย
ฝ่ายกลัณฑุกะก็จำนกแขกเต้าได้ ด้วยความกลัวจะถูกเปิดเผยเรื่องชาติกำเนิดของตนจึงพูดชักชวนให้นกแขกเต้าบินมาหา แต่นกแขกเต้ารู้ทันถึงกลอุบายของกลัณฑุกะ จึงตอบปฏิเสธว่าไม่มีธุระอันใด ตนไม่เกี่ยวข้องด้วย แล้วบินกลับไปบอกเศรษฐีพาราณสี เศรษฐีเห็นว่าการกระทำของกลัณฑุกะเป็นการไม่สมควร จึงให้นำตัวกลัณฑุกะกลับมายังเมืองพาราณสี และให้รับใช้เยี่ยงทาสต่อไปกลันฑุกะเป็นตัวละครในเรื่องกลัณฑุกชาดก เอกนิบาต ในนิบาตชาดก เป็นทาสของเศรษฐีเมืองพาราณสี*ผู้เป็นพระโพธิสัตว์เสวยพระชาติ
กลันฑุกะได้หนีออกจากเมืองไปอยู่กินกับธิดาของเศรษฐีเมืองปัจจันตนคร* แม้เศรษฐีพาราณสีผู้นั้นส่งคนไปตามหาก็ไม่พบ จึงให้นกแขกเต้าบินออกตามสืบหาทาส วันหนึ่งกลัณฑุกะต้องการจะเล่นน้ำ จึงให้บริวารทั้งหลายเตรียมเครื่องหอมและอาหารลงเรือไป กลัณฑุกะนั่งเรือเล่นน้ำอยู่กับธิดาเศรษฐีแห่งปัจจันตนคร ธรรมเนียมแห่งเมืองนี้มีอยู่ว่า เมื่อเจ้านายเล่นกีฬาทางน้ำ มักดื่มนมสดกับยาเพื่อให้ร่างกายสามารถทนความหนาวได้แม้จะเล่นน้ำทั้งวัน กลัณฑุกะมิได้ทำตามธรรมเนียมนั้น แต่กลับถ่มนมรดศีรษะภรรยา ขณะนั้นนกแขกเต้าบินมาถึงแม่น้ำ และจำได้ว่าคนผู้นี้คือกลัณฑุกะ จึงกล่าวเตือนกลัณฑุกะให้สำนึกในชาติกำเนิดว่าเป็นเพียงทาส ไม่ควรถ่มนมรดศีรษะธิดาเศรษฐี ควรจะดื่มนมนั้นเสีย
ฝ่ายกลัณฑุกะก็จำนกแขกเต้าได้ ด้วยความกลัวจะถูกเปิดเผยเรื่องชาติกำเนิดของตนจึงพูดชักชวนให้นกแขกเต้าบินมาหา แต่นกแขกเต้ารู้ทันถึงกลอุบายของกลัณฑุกะ จึงตอบปฏิเสธว่าไม่มีธุระอันใด ตนไม่เกี่ยวข้องด้วย แล้วบินกลับไปบอกเศรษฐีพาราณสี เศรษฐีเห็นว่าการกระทำของกลัณฑุกะเป็นการไม่สมควร จึงให้นำตัวกลัณฑุกะกลับมายังเมืองพาราณสี และให้รับใช้เยี่ยงทาสต่อไป
นามานุกรม