ท้าวรณจักรเป็นตัวละครในบทละครเรื่องพระสมุท เป็นขุนยักษ์สิบหน้า ยี่สิบมือ มีชายาชื่อนางวรรณสูร* มีธิดาเลี้ยงซึ่งเกิดจากดอกไม้ชื่อบุษมาลี*

วันหนึ่งนางบุษมาลีลาบิดามารดาไปเที่ยวอุทยาน ท้าวรณจักรให้จัดเตรียมขบวนอย่างพร้อมพรั่ง เมื่อพี่เลี้ยงกลับมาทูลว่านางบุษมาลีถูกชายผู้หนึ่งพาเหาะหนีไป ท้าวรณจักรโกรธมาก เตรียมทัพออกติดตาม แม้นางวรรณสูรจะห้ามอย่างไรก็ไม่ฟัง ก่อนออกเดินทางท้าวรณจักรเห็นลางร้ายรู้ว่าตนจะต้องพ่ายแพ้ แต่จะถอยกลับก็เกรงจะอายเทวดา จึงออกรบโดยทรงนกอินทรีเป็นพาหนะ เที่ยวถามรุกขเทวดาถึงหนทางที่จะติดตามนาง ท้าวรณจักรยกทัพไปทันพระสมุท*ที่กลางท้องฟ้า ทัพหน้าไพร่พลของท้าวรณจักรพ่ายแพ้แก่พระสมุท ท้าวรณจักรจึงเข้าต่อสู้เอง แต่ก็พ่ายฤทธิ์คทาของพระสมุท ต่อมาท้าวกาณุราช*บิดาของพระสมุทตามมาช่วยและพยายามเจรจาให้ท้าวรณจักรยกนางบุษมาลีให้พระสมุท แต่ท้าวรณจักรไม่ยอม จึงต่อสู้กัน แม้ท้าวรณจักรจะมีฤทธิ์ สามารถร่ายเวทให้อาวุธที่ต้องกายนั้นหลุดออกได้ แต่ก็แพ้ฤทธิ์ของท้าวกาณุราชซึ่งซัดหอกใส่แล้วสาปซ้ำมิให้หอกหลุดได้ ท้าวรณจักรจึงถูกสังหาร ก่อนตายได้สั่งเสียทั้งสิบปากให้นางบุษมาลีประพฤติตนเป็นภรรยาที่ดี ให้ดูแลมารดา และจัดการเผาศพตน แล้วฝากฝังนางไว้กับท้าวกาณุราชด้วย