TLD-003-3651

รถเสน 3 (ชื่อตัวละคร)

พระรถเมรี, บทละคร  

รถเสน หรือรถยเสน* หรือพระรถ*เป็นตัวละครในบทละครเรื่องพระรถเมรี  เป็นโอรสของท้าวรถสิทธิ์* (รถยสิทธิ์* หรือ ยาสิทธิ์*) เจ้าเมืองขีดขิน*กับนางเภา*ซึ่งเป็นน้องสุดท้องในกลุ่มนางสิบสอง*  

นางสารตรา*ยักษ์เจ้าเมืองทานตะวัน*แปลงเป็นหญิงงามไปทำเสน่ห์ให้ท้าวรถสิทธิ์หลงใหล ตั้งนางเป็นมเหสี  แล้วทำอุบายว่าป่วยหนักต้องใช้ดวงตาของนางสิบสองประกอบเป็นโอสถ  ท้าวรถสิทธิ์จึงให้ควักดวงตาของนางสิบสอง แล้วเนรเทศพวกนางไปอยู่ที่อุโมงค์นอกเมือง   ขณะนั้นนางทั้ง 12 คนกำลังทรงครรภ์อยู่ เมื่อประสูติโอรส  พี่ๆ ของนางเภาต่างแบ่งปันเนื้อโอรสกินกันประทังความหิว  ส่วนนางเภานั้นลอบไปประสูติโอรสแล้วซ่อนไว้   เมื่อรถเสนเจริญวัยขึ้น ได้พบกับท้าวรถสิทธิ์  นางสารตราคิดกำจัดรถเสนจึงทำอุบายแกล้งป่วย ต้องใช้หมากงั่ว (มะงั่ว) และหมากนาว (มะนาว) จากเมืองทานตะวันเป็นยารักษา  ท้าวรถสิทธิ์จึงให้รถเสนเดินทางไปนำมาถวาย  ก่อนออกเดินทาง นางยักษ์เขียนสารถึงนางเมรี*ธิดาบุญธรรมให้สังหารรถเสนแล้วมอบสารให้รถเสนถือไป

เมื่อรถเสนออกเดินทางจากเมืองขีดขินไปถึงอาศรมของฤๅษีกุศล*ก็แวะพัก  พระฤๅษีรู้ข้อความในสารจึงแปลงสารให้นางเมรีอภิเษกกับรถเสน ครั้นรถเสนเดินทางถึงเมืองทานตะวัน  เหล่ายักษ์จะเข้าจับตัว  รถเสนจึงส่งห่อสารให้  เหล่ายักษ์พารถเสนเข้าไปในเมือง  รถเสนจึงได้อภิเษกกับนางเมรี แล้วขึ้นครองเมืองทานตะวัน

ต่อมารถเสนลวงนางเมรีให้พาไปชมพรรณไม้ในอุทยานเพื่อเก็บผลหมากงั่วหมากนาว  ทั้งสองเข้าไปที่ตำหนักในอุทยาน  รถเสนทำอุบายเลี้ยงสุราเหล่ายักษ์จนเมามาย  แล้วชวนนางเมรีไปชมสวนเพียงลำพัง  ระหว่างทางรถเสนถามชื่อพรรณไม้ต่างๆ จนไปถึงต้นหมากงั่วหมากนาว  รถเสนก็ออกอุบายขี่ม้าวนไปรอบสวนแล้วลอบเก็บผลหมากงั่วกับหมากนาวซ่อนไว้ที่ชายภูษา  ต้นไม้ทั้งสองก็ส่งเสียงร้อง  นางเมรีเห็นว่าเป็นลางร้ายจึงให้ทำพิธีบวงสรวงเพื่อล้างอาเพศ  รถเสนชักชวนนางเมรีดื่มเหล้าบวงสรวงจนนางเมามาย แล้วถามถึงห่อของต่างๆ ที่ห้อยอยู่ที่หลังคาตำหนัก  นางบอกว่าเป็นห่อยาวิเศษต่างๆ  ศรกำพต*และห่อดวงตาของนางสิบสองที่นางสารตราซ่อนไว้ แล้วนางเมรีก็หลับไป  รถเสนรวบรวมของวิเศษพร้อมทั้งดวงตาของนางสิบสองแล้วขี่พญาม้าเหาะหนีออกจากเมืองไป

เมื่อนางเมรีรู้ว่ารถเสนหนีไปก็ออกติดตาม  รถเสนโปรยยาวิเศษเป็นไฟและพายุขวางทางไว้ แต่นางเมรีและพลยักษ์แก้ไขได้   รถเสนจึงโปรยยาเป็นคงคากรด ลมกรด และมีภูเขาแน่นขนัดกั้นอยู่ตลอดทั้งป่า แล้วไปหยุดพักอยู่บนยอดเขา  นางเมรีตามไปขอให้พระรถเสนกลับไปกับนาง  แต่รถเสนปฏิเสธ แล้วให้สัญญาว่าจะไปหานางในอีก 15 วัน   พญาม้าเกรงรถเสนจะเปลี่ยนใจจึงรีบเหาะไป

รถเสนเดินทางไปถึงอาศรมของฤๅษีกุศลแล้วเล่าเรื่องราวการเดินทางทั้งหมด  พระฤๅษีชุบพระขรรค์เพชรที่ทำให้เหาะได้ให้  แล้วสอนมนตร์แปลงกาย  หายตัว และสะกดอาวุธ  รถเสนต้องการตอบแทนบุญคุณจึงถอดเครื่องทรง มงกุฎ และธำมรงค์ถวาย   พระฤๅษีรับไว้แล้วสวมคืนให้พร้อมกับให้พร  รถเสนลาพระฤๅษีกลับไปถึงอุโมงค์ที่มารดากับป้าอาศัยอยู่  แล้วประสมยากับดวงตารักษานางสิบสองจนหายเป็นปกติ 

ครั้นรุ่งเช้ารถเสนไปเฝ้าท้าวรถสิทธิ์แล้วถวายผลหมากงั่วหมากนาว  นางสารตราโกรธที่รถเสนนำยากลับมาได้ ก็กลับร่างเป็นยักษ์ นิมิตกายใหญ่เข้าต่อสู้กับรถเสน  รถเสนแผลงศรกำพตถูกนางสารตราสิ้นชีพ  แต่ท้าวรถสิทธิ์ยังคงต้องมนตร์เสน่ห์ของนางยักษ์อยู่  รถเสนจึงไปตามฤๅษีกุศลมาทำลายมนตร์เสน่ห์ได้สำเร็จ แล้วท้าวรถสิทธิ์กับรถเสนก็ออกไปรับนางสิบสองกลับเข้าเมือง

รถเสนคิดถึงนางเมรีมากจึงทูลลาพระบิดามารดาไปหานางเมรีในป่า  เมื่อไม่พบก็คิดว่านางเมรีคงกลับเมืองทานตะวันไปแล้ว  ครั้นเห็นมณฑปใหญ่ก็เข้าไปดูพบศพนางเมรีกลายเป็นหินอยู่ก็คร่ำครวญกอดศพสลบไป  พญาม้าเข้าใจว่ารถเสนตายก็สลบไปด้วย  ฝ่ายนางเมรีซึ่งไปเกิดเป็นเทพบุตรบนสวรรค์ชั้นดุสิตรู้สึกรุ่มร้อน ส่องเนตรแก้วลงไปดูก็รู้สาเหตุ จึงร่ายเวทแปลงกายเป็นนางเมรีลงไปช่วยแก้ไขให้รถเสนคืนสติ 

นางเมรีแปลงแนะให้รถเสนไปหาคู่ครองคือทัศนารี*ซึ่งเป็นแฝดของนางที่อุทยานเมืองกำพุช* (สังกัศ* หรือสังกัด*)  รถเสนขี่พญาม้าเหาะไปจนถึงเมืองกำพุชของท้าวประทุมราช* (สันนุราช*)  แล้วร่ายเวทแปลงกายเป็นยักษ์ชรามีปุ่มปมทั่วกาย  อธิษฐานให้ศรกำพตเป็นไม้เท้าทอง  ให้พระขรรค์เป็นพร้าโต้  แล้วเข้าไปขออาศัยอยู่กับตายายที่เฝ้าอุทยานเพื่อจะได้มีโอกาสพบนางทัศนารี 

เมื่อนางทัศนารีประพาสอุทยานแล้วลงเล่นน้ำในสระ รถเสนร่ายเวทกำบังกาย ร้อยมาลัยลอยน้ำไปให้นาง  นางให้นางวรทาศรี*พี่เลี้ยงตามหาผู้ลอยมาลัย  พระรถเสนร่ายเวทให้นางวรทาศรีเห็นองค์ แล้วเป่าอาคมทำให้นางหลงเสน่ห์  สั่งให้ไปบอกนางทัศนารีว่าตนจะไปหาที่ตำหนักในตอนค่ำ  แล้วกำชับให้นางวรทาศรีถอดกลอนบัญชรไว้คอยท่า  

ครั้นพลบค่ำรถเสนไปที่ปราสาทของนางทัศนารี  ได้นางวรทาศรีแล้วได้นางทัศนารีเป็นชายา  นางทัศนารีขอให้นางวรทาศรีปิดเป็นความลับ  แล้วให้บอกวิเสทจัดอาหารวันละ 2 สำรับโดยอ้างว่าจะบวงสรวงเทวดาเพื่อสะเดาะเคราะห์   เหล่านางวิเสทเห็นว่าอาหารสำหรับบูชาเทวดาหมดทุกวันก็สงสัยว่านางวรทาศรีแอบกินจึงขู่ถาม  นางวรทาศรีกลัวจึงเล่าความจริง แล้วไปทูลท้าวประทุมราช   ท้าวประทุมราชให้เพชรสูร*สะกดรถเสนแล้วจับไปขังไว้  นางทัศนารีรู้เรื่องก็ให้นางวรจันทร์*กับนางวรรณฤดี*พี่เลี้ยงไปเยี่ยมและถวายกระยาหารในที่คุมขัง พระรถเสนฝากทูลนางทัศนารีให้หาทางช่วยเหลือ

กิตติชัย พินโน 

ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน)

Attribution-NonCommercial-NoDerivs (CC BY-NC-ND)