รักและยมเป็นตัวละครในบทละครเรื่องพิกุลทอง  เป็นโอรสของพระพิไชยมงกุฎ*กับนางพิกุลทอง*

เมื่อรักอายุได้ 7 ปี  นางพิกุลทองประสูติโอรสอีกองค์หนึ่งได้ชื่อว่ายม  วันหนึ่งรักและยมตามพระบิดามารดาไปประพาสทุ่งชมดอกบัวและพรรณไม้น้ำ  นางพิกุลทองถูกนางยักษ์กาขาว*ฉุดตกน้ำและแปลงเป็นนางพิกุลทองแทนให้พระพิไชยมงกุฎฉุดขึ้นเรือ  นางยักษ์ให้ยมกินนม ยมไม่ยอมกินเพราะเหม็นสาบยักษ์  รักและยมบอกว่านางที่อยู่บนเรือไม่ใช่มารดา  รักบอกพระพิไชยมงกุฎว่ามารดาคือชะนีที่เดินร้องไห้ตามมาริมฝั่งน้ำ  พระพิไชยมงกุฎโกรธที่โอรสเรียกชะนีเป็นมารดาจึงไล่โอรสขึ้นบกแล้วพานางยักษ์แปลงกลับวัง  รักอุ้มยมเดินร้องไห้ตามหามารดา  เมื่อเห็นชะนีพิกุลทองคลุ้มคลั่งปีนขึ้นไปบนยอดไม้ก็ร้องเรียก  ชะนีพิกุลทองรู้สึกตัวลงมาหา  พอคลุ้มคลั่งขึ้นมาด้วยฤทธิ์เวทมนตร์นางยักษ์ก็ขึ้นไปบนยอดไม้อีก  รักเก็บดอกพิกุลทองที่ร่วงจากชะนีขอดชายผ้าไว้  อุ้มยมไปที่ตลาดขอแลกดอกพิกุลทองกับอาหาร  พวกวิเสทในวังมาพบก็จำโอรสทั้งสองได้จึงไปทูลนางสุพรรณ*พระมารดาของพระพิไชยมงกุฎ  นางสุพรรณให้พวกวิเสทพารักและยมกลับวัง

รักและยมเล่าเหตุการณ์ทั้งหมดให้นางสุพรรณฟัง  เมื่อพระพิไชยมงกุฎรู้ความจริงก็ให้โอรสทั้งสองพาไปพบชะนีพิกุลทองเพื่อถามวิธีแก้คำสาป  รักให้พระพิไชยมงกุฎแอบในพุ่มไม้แล้วตนอุ้มยมไปเรียกชะนีพิกุลทองให้ลงมาจากต้นไทร  ชะนีพิกุลทองลงมาหาและบอกว่าอีก 7 วันต้องจากไปแล้วและขอให้อยู่ห่าง ๆ เพราะขนเพชรใกล้แข็งกล้าแล้วเมื่อถึงเวลานั้นนางจะกัดโอรสตาย  รักถามถึงวิธีแก้คำสาป  ชะนีพิกุลทองบอกว่าต้องใช้เลือดนางยักษ์กาขาวมารดร่างชะนี  เมื่อขนเพชรหล่นจากศีรษะจึงจะกลับคืนเป็นมนุษย์ดังเดิม  พระพิไชยมงกุฎสั่งให้ทำจั่นดักชะนี  ให้รักและยมเข้าไปนั่งในจั่นเพื่อล่อให้ชะนีพิกุลทองเข้าไปหา  เมื่อชะนีเข้าจั่นแล้วรักและยมก็ออกมา  พระพิไชยมงกุฎออกอุบายให้นางยักษ์แปลงมาชมอุทยาน  ปลอบประโลมให้นางนอนหลับในพลับพลาแล้วมอบพระขรรค์ให้เพชฌฆาตฟันนางยักษ์แปลงตาย  ร่างกลับคืนเป็นยักษ์เลือดไหลเต็มอุทยาน  เมื่อนำเลือดไปรดชะนี  ชะนีก็กลับคืนเป็นนางพิกุลทองดังเดิม

7 ปีต่อมาพระพิไชยมงกุฎพานางพิกุลทองพร้อมกับรักยมกลับไปเยี่ยมท้าวสันนุราช*และนางพิกุลจันทรา*พระบิดามารดาของนางพิกุลทอง   ระหว่างเดินทางไปในมหาสมุทร นางยักษ์กาสุวรรณ*น้องของนางยักษ์กาขาวคิดแก้แค้นแทนพี่จึงใช้กระบองตีเรือสำเภาแตก  นางพิกุลทองพลัดไปทางหนึ่ง  ภายหลังนางถูกยักษ์วิรุฬจักร*เจ้าเมืองเวฬุจักร*พาไปเพื่อเป็นมเหสีแต่นางไม่ยินยอมด้วย  ท้าววิรุฬจักรจึงส่งนางไปทำงานในครัว  ฝ่ายพระพิไชยมงกุฎคว้าได้แต่รักและยม ขี่สังข์เที่ยวตามหานางพิกุลทอง  เห็นธงทำจากผ้าสไบปักไว้ที่หาดทราย  มีดอกพิกุลทองตกเรี่ยรายอยู่  เมื่อรู้ทางที่นางพิกุลทองเดินไปจากนางนกสาลิกาแล้ว  ทั้งสามเดินทางต่อไปจนพบพระวสิษฐ์*ฤๅษีซึ่งมอบแหวนวิเศษที่ทำให้แปลงกายได้แก่พระพิไชยมงกุฎ  เมื่อพักแรมคืนหนึ่งแล้วทั้งสามก็ลาพระฤๅษีเดินทางต่อไปจนเข้าเขตเมืองเวฬุจักร  พระพิไชยมงกุฎเห็นนางอรุณวดี*ธิดาท้าววิรุฬจักรก็หลงรัก  ทั้งสามแปลงเป็นนกสาลิกา 3 ตัวพูดโต้ตอบกัน  นางอรุณวดีพานกสาลิกาเข้าไปเลี้ยงในวัง  ต่อมาพระพิไชยมงกุฎได้นางเป็นชายา  ได้ต่อสู้กับท้าววิรุฬจักรและสังหารท้าววิรุฬจักรได้  แล้วพระพิไชยมงกุฎกับรักยมพักอยู่ในเมืองเวฬุจักรต่อไป

วันหนึ่งพระพิไชยมงกุฎและโอรสทั้งสองเสวยกระยาหารพบดอกพิกุลทองปนอยู่ก็จำได้ จึงให้ตามผู้ทำอาหารมาพบ  ทุกคนจึงได้พบกัน  หลังจากนางพิกุลทองลุยไฟพิสูจน์ความซื่อสัตย์ต่อสามี  และยกโทษให้นางอรุณวดีที่ใส่ร้ายแล้ว  ทั้งหมดก็ได้อยู่ร่วมกันอย่างมีความสุข