ท้าวรัตน์นฤเบศร์เป็นตัวละครในเรื่องลิลิตเพชรมงกุฎ มีมเหสีชื่อประภาพักตร์* มีโอรสชื่อเพชรมงกุฎ*

เมื่อเพชรมงกุฎมาทูลลาพระบิดามารดาไปประพาสป่า ท้าวรัตน์นฤเบศร์ได้ให้พุฒศรีพี่เลี้ยงและกองทัพติดตามอารักขาโอรส ต่อมาเหล่าเสนาอำมาตย์กลับมาทูลท้าวรัตน์นฤเบศร์กับมเหสีว่าเพชรมงกุฎและพี่เลี้ยงได้พลัดหลงกับไพร่พล พวกตนพยายามติดตามหาก็ไม่พบ ทั้งสองพระองค์เศร้าโศกถึงกับสลบไป พอฟื้นคืนสติก็ให้เตรียมไพร่พลเสด็จออกตามหาแต่ก็ไม่พบโอรส จึงให้เหล่าทหารติดตามหาเพชรมงกุฎต่อไป ส่วนทั้งสองพระองค์ก็เสด็จกลับเมืองมาคอยฟังข่าว ต่อมาท้าวรัตน์นฤเบศร์รู้จากเหล่าเสนาอำมาตย์ว่าโอรสกลับมาถึงชายแดนแล้ว ก็เสด็จพร้อมกับมเหสีออกไปรับเพชรมงกุฎและนางประทุมวดี*ชายาเข้าเมือง ท้าวรัตน์นฤเบศร์ได้อภิเษกเพชรมงกุฎและนางประทุมวดีให้ขึ้นครองราชย์ จากนั้นก็ส่งราชสารไปเจริญสัมพันธไมตรีเป็นทองแผ่นเดียวกันกับท้าวทันตราช*พระบิดาของนางประทุมวดี