TLD-003-3774

ฤๅษีโพธิสัตว์ 3 (ชื่อตัวละคร)

มหาสุปินชาดก   นิบาตชาดก  

ฤๅษีโพธิสัตว์เป็นตัวละครในเรื่องมหาสุปินชาดก  เอกนิบาต  ในนิบาตชาดก

ในสมัยพระเจ้าพรหมทัต*ครองเมืองพาราณสี  พระโพธิสัตว์เสวยพระชาติในตระกูลพราหมณ์มหาศาลอยู่ในอุทิจจตระกูล  เมื่อเจริญวัยก็ออกบวชเป็นฤๅษีในป่าหิมพานต์บำเพ็ญเพียรจนได้อภิญญาสมาบัติ

พระเจ้าพรหมทัตทรงสุบินนิมิต 16 ประการ ตรัสถามปุโรหิตาจารย์ทั้งหลาย  ปุโรหิตเหล่านั้นทูลทำนายว่าเป็นนิมิตร้ายแรง  มีอันตรายมาก ควรบูชายัญด้วยสัตว์ทั้งหลายอย่างละ 4 จึงจะแก้พระสุบินให้พ้นอันตรายได้  มีมาณพคนหนึ่งเป็นศิษย์ของพราหมณ์ปุโรหิตาจารย์ เป็นผู้มีปัญญาได้ถามอาจารย์ว่า อาจารย์ได้สอนให้เรียนไตรเพทและเคยสอนว่าผู้เรียนไตรเพทแล้วไปฆ่าสัตว์ก็จะไม่มีสวัสดิมงคลใช่หรือไม่  อาจารย์ตอบว่าการทำอุบายให้พระราชาบูชายัญนี้ พวกปุโรหิตก็จะได้ทรัพย์สินจำนวนมาก  มาณพนั้นก็บอกว่าตนทำไม่ได้จึงเลี่ยงออกไปในอุทยาน  วันนั้นพระฤๅษีโพธิสัตว์ทราบเหตุนั้นด้วยฌานสมาบัติจึงมาอุทยานเพื่อจะช่วยมนุษย์และสัตว์ทั้งหลาย  มาณพนั้นเห็นฤๅษีโพธิสัตว์มีลักษณะที่งามสง่าจึงเข้าไปเคารพ  พระโพธิสัตว์ถามมาณพว่าพระราชาทรงครองราชสมบัติโดยราชธรรมหรือไม่  มาณพทูลว่าพระราชาอยู่ในราชธรรม แต่พราหมณ์ทั้งหลายชักนำพระองค์ไปในทางที่ผิด  โดยทำนายว่าพระองค์ทรงสุบินนิมิตร้าย ต้องแก้ไขด้วยการบูชายัญสัตว์ 2 เท้า 4 เท้า สิ่งละสี่  มาณพถามฤๅษีโพธิสัตว์ว่าจะช่วยให้สัตว์เหล่านั้นพ้นจากมรณภัยได้หรือไม่  ฤๅษีตอบว่าถ้าพระราชาถาม  ตนก็จะถวายพระพรให้ทรงทราบผลของสุบินเหล่านั้น  มาณพจึงไปทูลเชิญพระราชามาหาฤๅษีโพธิสัตว์ แล้วเล่าพระสุบินทั้ง 16 ประการ  ฤๅษีโพธิสัตว์พยากรณ์ว่าผลแห่งพระสุบินนั้นจะเกิดขึ้นในอนาคต ไม่มีผลร้ายใดๆ แก่พระองค์  พระสุบินทั้ง 16 ประการนั้นล้วนเป็นเรื่องของความเสื่อมโทรมต่างๆ ที่จะเกิดขึ้นในอนาคตกาล  เป็นต้นว่าในพระสุบินประการที่ 2 พระราชาทรงเห็นไม้ต้นเล็กๆ ซึ่งเพิ่งเกิดหรือเพิ่งแตกกอต่างผลิดอกออกผลก็พยากรณ์ว่าในอนาคตสัตว์ทั้งหลายจะมีราคะดำฤษณาแรงกล้า  สตรีที่เยาว์วัยจะมีบุตรในวัยอันไม่สมควร หรือพระสุบินคำรบที่ 9 ทรงเห็นสระโบกขรณีเต็มไปด้วยบัวเบญจพรรณ มีท่าขึ้นลงรอบสระ  น้ำในที่ลึกกลางสระขุ่นมัว แต่น้ำริมฝั่งที่ฝูงสัตว์ลงไปเหยียบย่ำดื่มกินกลับใสสะอาด  ฤๅษีโพธิสัตว์ทำนายว่าในอนาคตกาลพระราชาทั้งหลายจะไม่ตั้งอยู่ในธรรม  มีอคติ  วินิจฉัยคดีอย่างไม่ชอบธรรม  โลภในทรัพย์  ชอบสินบน  เรียกส่วยสาอากรจากราษฎรจนไม่มีทรัพย์จะให้ ต้องหนีไปอยู่ชนบท  ในราชธานีว่างเปล่า แต่ปัจจันตคามชนบทจะมีคนอยู่หนาแน่น  หรือพระสุบินคำรบที่ 16 พระราชาทรงเห็นแพะไล่ตามเสือเหลืองแล้วเคี้ยวกินเสือเหลือง  ต่อมาพวกเสือนานาชนิดเห็นแพะก็ตกใจกลัวพากันหนีไป  ฤๅษีโพธิสัตว์ทำนายว่าในอนาคตจะมีพระราชาที่เป็นอธรรมิกราช   บุตรผู้ไม่มีตระกูลจะได้เป็นราชวัลลภคนสนิทของพระราชา  เป็นผู้มีอำนาจมาก  บุตรผู้มีตระกูลจะตกอับถูกบุตรผู้ไม่มีตระกูลแย่งทรัพย์สิน  ภิกษุผู้มีบาปก็จะย่ำยีภิกษุผู้มีศีล

พระโพธิสัตว์ทรงทำนายพระสุบินทั้ง 16 ข้อโดยรวมว่าผลของสุบินนิมิตนี้จะยังไม่เกิดในสมัยของพระเจ้าพรหมทัต  แต่เป็นเรื่องในอนาคต และไม่มีภัยอันตรายใดๆ ต่อพระองค์  การที่จะทำพิธีบูชายัญทำลายชีวิตสัตว์นั้นเป็นการกระทำที่ผิด  พระโพธิสัตว์กล่าวแล้วก็ให้ปล่อยสัตว์ทั้งหลายที่เตรียมไว้บูชายัญออกจากที่จำจอง  แล้วเหาะขึ้นไปลอยอยู่กลางอากาศถวายโอวาทให้พระราชาดำรงอยู่ในเบญจศีลและอย่าได้ประมาท  ให้ครองราชย์โดยทศพิธราชธรรม  แล้วฤๅษีโพธิสัตว์ก็เหาะกลับไป  พระเจ้าพาราณสีก็ทรงตั้งอยู่ในโอวาทของพระโพธิสัตว์และบำเพ็ญทาน

วิพุธ โสภวงศ์ 

ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน)

Attribution-NonCommercial-NoDerivs (CC BY-NC-ND)