ลาวทองเป็นตัวละครในบทละครเรื่องขุนช้างขุนแผน

ลาวทองเป็นภรรยาที่ขุนแผน*ได้มาจากจอมทอง*ครั้งที่ไปตีเมืองเชียงทอง*  ขุนแผนพานางกลับมาอยุธยาแล้วพานางไปที่สุพรรณบุรีด้วย โดยที่นางลาวทองไม่รู้ว่าขุนแผนมีภรรยาแล้ว  เมื่อมาถึงบ้านขุนแผนแปลกใจที่เรือนหอของตนหายไป  มีเรือนใหม่มาปลูกแทน  เมื่อนางวันทอง*ลงมาหาขุนแผนในเรือพร้อมทั้งเล่าเรื่องที่ขุนช้าง*ทำอุบายหลอกลวงว่าขุนแผนเสียชีวิตแล้ว  ขุนช้างจึงมาสู่ขอนางเป็นภรรยาเพื่อช่วยไม่ให้ตกเป็นม่ายหลวง  นางศรีประจัน*มารดาเห็นชอบจึงบังคับนางวันทอง  นางขัดขืนก็ถูกเฆี่ยน  ขุนแผนโกรธจะไปฆ่าขุนช้าง  นางลาวทองจึงออกมาห้าม  เตือนว่าไม่ควรฟังความข้างเดียว  ทั้งยังต้องนึกถึงคำโบราณว่า “หญิงร้ายชายทรชน” ด้วย  และแนะว่าควรไปทูลฟ้อง  นางวันทองเห็นนางลาวทองและได้ฟังคำพูดของนางก็โกรธมากด่าว่าอย่างรุนแรง  ขุนแผนพยายามไกล่เกลี่ย  นางลาวทองทำเป็นกลัวแอบหลังขุนแผน  แต่ลอบทำสีหน้าและขยับปากให้นางวันทองรู้ว่ากำลังกระซิบด่า  และในที่สุดนางก็ต่อปากต่อคำกับนางวันทอง  ทำให้นางวันทองโกรธมากเรียกนางสายทอง*พี่เลี้ยงและบ่าวไพร่รุมตบตีนางลาวทองและนางเวียง*นางวัน*สองพี่เลี้ยงที่เข้ามาช่วย  ขุนแผนพยายามห้ามแต่ไม่มีใครฟัง  นางลาวทองกอดขุนแผนไว้แน่น ร้องไห้รำพันว่าตนไม่ใช่คนชั้นต่ำ  บิดามารดายกให้สามีอย่างถูกต้อง  ยังไม่เคยมีใครข่มเหงนางเช่นนี้เลย นางจึงจะลาตาย

เมื่อขุนแผนโกรธนางวันทองที่ไม่ฟังคำห้ามปรามถึงขนาดชักดาบออกมากวัดแกว่ง  นางลาวทองก็แสร้งทำเป็นชิงดาบจากมือขุนแผนมาใส่ฝัก  อ้อนวอนไม่ให้ทำร้ายนางวันทอง  เพราะนางลาวทองเกรงว่าจะเป็นเวรกรรมมาถึงนาง  นางลาวทองยั่วโทสะนางวันทองได้สำเร็จ  จนนางวันทองประกาศตัดขาดกับขุนแผนหนีขึ้นบ้านไป

ขุนแผนพานางลาวทองไปบ้านเขาชนไก่*  ระหว่างทางคิดถึงนางวันทองจนถึงกับร้องไห้  แอบเช็ดน้ำตาไม่ให้นางลาวทองเห็น  บางครั้งนางสังเกตเห็นก็แสร้งเสียดสีบ้างทำให้ขุนแผนต้องแก้ตัวว่าตนไม่ได้คิดถึงนางวันทอง  ขุนแผนนึกเปรียบเทียบภรรยาทั้งสอง  แล้วก็เห็นว่าทั้งคู่มีรูปโฉมงดงามพอกัน  การปรนนิบัติสามีก็ไม่ยิ่งหย่อนกว่ากัน  แต่ขุนแผนรังเกียจนางลาวทองที่กินอาหารไม่เลือกว่า 

อึ่งตะกวดตุ๊ดตู่งูเงี้ยว                     ช่างกระไรเลยเคี้ยวกินเสียทั้งสิ้น

อาหารหยาบคายเป็นอาจิณ            มลทินรังเกียจเกลียดระอา

ระหว่างทางขุนแผนชวนนางลาวทอง นางเวียง และนางวันลงเล่นน้ำกัน  ขุนแผนหยอกเย้านางทั้งสาม  นางลาวทองไม่พอใจเหน็บแนมขุนแผนว่า “สัปดนเล่นเล่ห์จะเทครัว” แล้วขึ้นจากน้ำไป   ต่อมานางลาวทองไปอยู่กับขุนแผนที่กาญจนบุรี ไม่นานก็ถูกพรากไปปักสะดึงอยู่ในวังตามอุบายของขุนช้าง