ลูกคชสีห์และลูกราชสีห์เป็นตัวละครในบทละครเรื่องวงศเทวราช ครั้งที่วงศเทวราช*เจ้าเมืองเนาวรัตนนคร*เสด็จไปประพาสป่า คิดลองฤทธิ์โดยใช้เวทมนตร์เรียกบรรดาสัตว์ป่ามาดูเล่น ลูกคชสีห์และลูกราชสีห์ได้ติดตามพ่อแม่เดินทางไปเฝ้าวงศเทวราช ต่อมาเมื่อคชสีห์และราชสีห์*จะกลับไปยังที่พำนักได้ถวายลูกให้อยู่กับวงศเทวราชในเนาวรัตนนคร (บทบาทของลูกคชสีห์และลูกราชสีห์ฉบับหลวงพัฒนพงศ์ภักดีมีเพียงเท่านี้ ต่อไปนี้เป็นบทบาทในพระราชนิพนธ์พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว)

ต่อมานางฟ้าทั้งสี่*และเทวดาทั้งสี่*ซึ่งเป็นข้ารับใช้ของวงศเทวราชเดินทางออกจากเนาวรัตนนครไปร่วมงานอภิเษกสยุมพรของวงศเทวราชกับนางบุษบง*ธิดาท้าวมหานพสูร*ที่เมืองสมุทคีรี* ปล่อยให้ลูกคชสีห์และลูกราชสีห์อดอาหารอยู่ตามลำพัง ลูกสัตว์ทั้งสองจึงซัดเซพเนจรเข้าไปในป่า ได้พบพระธรรมภาณฤๅษี* และเล่าความเป็นมาให้ฟัง พระฤๅษีสงสารจึงให้อาศัยอยู่ด้วย วันหนึ่งพระธรรมภาณฤๅษีเข้าฌานรู้ว่าวงศเทวราชถูดมัดประจานอยู่ที่รั้วเมืองบางซื่อ* จึงให้ลูกคชสีห์และลูกราชสีห์ไปช่วยแก้มัด แล้วพามาพักอยู่กับพระฤๅษีที่กุฎี ลูกสัตว์ทั้งสองได้ติดตามรับใช้วงศเทวราชจนกระทั่งวงศเทวราชได้เสด็จกลับมาครองเนาวรัตนนครดังเดิม