ท้าววิเรนทรเป็นตัวละครในบทละครเรื่องวงศเทวราช  เป็นใหญ่ในหมู่วิชาธร (วิทยาธร)  อาศัยอยู่ทางทิศใต้ภูเขาอิสินธร*  มีขรรค์และศรกายสิทธิ์ที่พระอิศวร*ประทานให้เป็นอาวุธ  นอกจากทำหน้าที่เป็นขุนทหารแล้วยังเป็นโหรในราชสำนัก

วันหนึ่งท้าววิเรนทรแจ้งด้วยทิพยโสตว่าวงศเทวราช*เจ้าเมืองเนาวรัตนนคร*จะทำสงครามกับเหล่าอสูร  จึงพาบริวารวิชาธรเหาะไปเฝ้าถวายศรกายสิทธิ์  วงศเทวราชเล่าเรื่องที่เกิดความขัดแย้งกับท้าวมหานพสูร*เจ้าเมืองสมุทคีรี*ให้ฟัง  ท้าววิเรนทรจึงอาสาทำสงครามกับท้าวมหานพสูร  วงศเทวราชให้ท้าววิเรนทรดูฤกษ์ที่จะยกทัพออกรบ  สังขปัด*ทูลแนะให้วงศเทวราชมีสารไปถึงท้าวมหานพสูรก่อน  วงศเทวราชให้ท้าววิเรนทรเป็นผู้เขียนสารและให้ครุฑ*เป็นทูต

ก่อนยกทัพวงศเทวราชร่ายเวทรำลึกถึงพระอินทร์*ผู้เป็นพระบิดาขอให้ประทานราชรถเพื่อทำสงครามกับอสูร  ฝ่ายพระมาตุลี*แจ้งด้วยทิพญาณก็นำเวชยันต์ราชรถลงมาถวายแล้วเหาะกลับวิมาน  วงศเทวราชให้ท้าววิเรนทรทำหน้าที่เป็นสารถีแทนพระมาตุลี

นอกจากทำหน้าที่ดูฤกษ์ยามในการทำศึกแล้ว  ครั้งใดที่เกิดความสงสัยเกี่ยวกับเรื่องใด  วงศเทวราชจะตรัสถามโหรวิเรนทร  เช่น  ตอนที่ท้าวสาตราสูร*รบแพ้แทรกแผ่นดินหนีไปหาท้าวพัทไภย*เจ้าเมืองบาดาล*ผู้เป็นสหาย  ตอนที่ท้าวจัตุรัต*ไม่ตายเพราะถอดดวงใจได้   ตอนที่ท้าวจัตุรัต*แปลงกายเป็นพระอินทร์มาห้ามทัพมิให้วงศเทวราชทำบาปอีกต่อไป  ฯลฯ

ครั้นวงศเทวราชหลงนางบุศบง*ที่นางหิรัญมาลี*มเหสีท้าวมหานพสูรพามาถวาย  ท้าววิเรนทรและสังขปัดทูลว่านางบุศบงนี้คือนางสุวรรณมาลี*มเหสีท้าวจัตุรัตแปลงกายมา  แต่วงศเทวราชไม่เชื่อจนกระทั่งสังขปัดต้องพิสูจน์ความจริงให้เป็นที่ประจักษ์

(บทบาทของท้าววิเรนทรในฉบับหลวงพัฒนพงศ์ภักดีมีเพียงเท่านี้  ต่อไปนี้เป็นบทบาทในพระราชนิพนธ์พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว)

เมื่อวงศเทวราชจะยกศรพรหมสิทธิ์  ท้าวมหานพสูรทูลว่าต้องทรงใช้นิ้วก้อยยกศรจึงจะนับว่าทรงฤทธิ์จริง  วงศเทวราชปรึกษาเสนาอำมาตย์ว่าจะทำอย่างไรเพราะทรงถนัดแต่เนรมิตเกยซึ่งก็ไม่เคยใช้นิ้วก้อย  ท้าววิเรนทรทูลว่าตนจะฉีกชายผ้าขาวม้าผูกศรเป็นห่วงเพื่อให้วงศเทวราชทรงใช้นิ้วก้อยยกศรขึ้น  ทำให้วงศเทวราชตรัสชมท้าววิเรนทรว่า “ช่างฉลาดในแผ่นดินสิ้นที่หา” ในที่สุดวงศเทวราชก็สามารถยกศรได้ด้วยนิ้วก้อย  ท้าวมหานพสูรจึงยอมอ่อนน้อมแต่โดยดี  ต่อมาวงศเทวราชเร่งให้ท้าววิเรนทรนำทางท้าวมหานพสูรไปรับนางบุษบง* (คือนางบุศบงในฉบับหลวงพัฒนพงศ์ภักดี) มาจากเมืองเนาวรัตนนครเพื่อเข้าพิธีอภิเษกสยุมพร

เมื่อท้าวสุวิทธิไชย*สุลต่านแห่งเมืองสุบรรณบรรพต*กับนางเวฬู*มเหสีเสด็จมาร่วมงานพิธีอภิเษกสยุมพร  ท้าววิเรนทรได้รับมอบหมายให้เป็นผู้ไปรับสุลต่านและมเหสีเข้าเมือง

ครั้นถึงวันอภิเษกสยุมพร ท้าววิเรนทรคิดจะไปนิมนต์พระพรหมลิขิตฤๅษี*ซึ่งเคยอุปการะนางเทพมนทา*พระมารดาวงศเทวราชและเคยอุ้มชูวงศเทวราชมาตั้งแต่เกิดเพื่อให้มาร่วมงานพิธี  แต่ไม่รู้กุฎีของพระฤๅษีอยู่ที่ไหน  จึงเหาะไปเมืองเนาวรัตนนครขอให้นางฟ้าทั้งสี่*ซึ่งเคยเป็นพี่เลี้ยงของวงศเทวราชช่วยไปนิมนต์พระฤๅษี

หลังจากพิธีอภิเษกสยุมพรสิ้นสุดลง  มีงานราตรีสโมสรฉลอง  สังขปัดเมาอาละวาด  ท้าววิเรนทรและครุฑต้องช่วยกันใช้ผ้าป่านขวางทางดักสังขปัดแล้วห่อมัดไว้  แล้วให้ยักษ์หามกลับไปพลับพลาที่สังขปัดอยู่  กำชับนายแห้ว*และนางหนูวอก*วานรรับใช้ให้คอยปลอบโยน และบอกว่าวงศเทวราชสั่งมิให้สังขปัดไปก่อความวุ่นวายในงานบอลลีลาศวันรุ่งขึ้น

ต่อมาสังขปัดฟื้นขึ้นมาอาละวาดในงานบอลและเผาเมืองสมุทคีรีเพื่อพากวินไวต์*มเหสีพระเจ้าโยเสฟ*ไปอยู่ด้วย  ทุกคนต่างหนีไฟกันอย่างชุลมุน  ท้าววิเรนทร  ครุฑ  และท้าวมหานพสูรต่างก็ได้รับบาดเจ็บ

วิเรนทรเชิงกลอนตกถูกแขน         ตรงข้อศอกแบนกระดูกป่น

พบหมอวานตัดเจ็บเต็มทน            แต่ยังอุตส่าห์ทนด้นครรไลย

ทั้งสามออกตามหาวงศเทวราชไปทั่วทุกเมืองแต่ก็ไม่พบ  จนกระทั่งได้พบกับม้าสุรกาฬ*  สุรกาฬจึงพาไปเฝ้าวงศเทวราชซึ่งพักอยู่กับพระธรรมภาณฤๅษี*  ต่อมาวงศเทวราชช่วยให้ทั้งสามหายพิกลพิการจากการถูกไฟไหม้  ทั้งยังเกิดเป็นรูปลักษณ์ใหม่  ท้าววิเรนทรมีลักษณะดังนี้

วิเรนทรกรงอกจนเกินคน             หลังอกรกจนนอนไม่ลง

นับไปได้ถึงสิบสี่ถ้วน                   แต่ล้วนหัตถาหน้าพิศวง

เมื่อวงศเทวราชจะออกตามหานางบุษบงได้ปลอมตัวเป็นตลกชาวป่าชื่อคงญวน*  และให้ขุนทหารและบริวารทั้งหลายปลอมตัวเป็นชาวป่าและเปลี่ยนชื่อใหม่ด้วย  แล้วให้ต่างช่วยกันตามหานางบุษบง

ท้าววิเรนทรซึ่งเปลี่ยนชื่อเป็นขำโกร่ง*เดินทางมาถึงเขานางประจันต์*ได้พบกับหลวงชีสะมะยัง*ซึ่งนางบุษบงไปขอบวชเป็นแม่ชีเฟื่อง*พักอาศัยอยู่ด้วยในถ้ำ  เมื่อได้พูดคุยกันขำโกร่งก็คิดว่าแม่ชีเฟื่องน่าจะเป็นนางบุษบงจึงขอไปเป็นศิษย์ปรนนิบัติหลวงชีสะมะยังในถ้ำ  แต่นางไม่อนุญาต  ขำโกร่งจึงนิมนต์ไปยังกระท่อมที่พักเพื่อตักบาตร

เมื่อขำโกร่งกลับไปถึงเพิงพักก็เล่าเรื่องทั้งหมดให้คงญวนฟัง  คงญวนให้ขำโกร่งพาหลวงชีเข้ามาหาแล้วจัดอาหารถวาย  เมื่อคงญวนอยากได้กล้วยกำลังหรือกล้วยศักดิ์สิทธิ์ที่หลวงชีบอกว่ากินแล้วจะมีอายุยืน  จึงให้ขำโกร่งตามหลวงชีสะมะยังไปเอากล้วยกำลังที่ถ้ำ  ขำโกร่งแสร้งเยินยอสรรเสริญบารมีของหลวงชีแล้วถามถึงแม่ชีเฟื่อง  บอกว่าใคร่จะพบนางเพื่อกราบไหว้  หลวงชีสะมะยังจึงออกอุบายให้แม่ชีเฟื่องออกมาดายหญ้า  ขำโกร่งเห็นก็จำได้

ครั้นกลับไปถึงกระท่อมพร้อมกับหลวงชี  ขำโกร่งให้หลวงชีรออยู่ข้างล่าง  แล้วขึ้นไปเล่าเรื่องให้คงญวนฟัง  คงญวนให้ขำโกร่งหาทางให้ตนได้แม่ชีเฟื่องมาเป็นคู่  ขำโกร่งแนะว่าหลวงชีสะมะยังเป็นคนที่พูดปดหลอกลวงเก่งควรให้นางหลอกแม่ชีเฟื่องมาให้  คงญวนจึงบอกหลวงชีสะมะยังว่าตนยังไม่มีคู่  ขอให้หลวงชีชักนำแม่ชีเฟื่องให้มาเป็นคู่ครอง  หลวงชีสะมะยังจึงออกอุบายให้แม่ชีเฟื่องหลงเชื่อว่าคงญวนซึ่งปลอมตัวเป็นเทวดาจะพานางไปเป็นมเหสีของพระอินทร์บนสวรรค์ชั้นดาวดึงส์  ในที่สุดคงญวนและนางบุษบงก็ได้พบและเข้าใจกัน

เมื่อวงศเทวราชหลงเสน่ห์นางอินทวดี*จนไม่เป็นอันสนใจความเดือดร้อนภายนอกห้องบรรทมเพราะเปรตสังขปัดมาอาละวาดไล่จับผู้คน  เหล่าเสนาปรึกษากันว่าจะทำอย่างไรดีให้วงศ เทวราชได้สติ  ในที่สุดลงความเห็นว่าควรยิงปืนใหญ่ให้ตกพระทัยจะได้มาสอบถามเรื่องราวที่เกิดขึ้น  ท้าววิเรนทรจึงสั่งให้พวกทหารวิชาธรยิงปืนบ้าเหรี่ยมอย่างโบราณที่หน้าพระลาน  แม้วงศ เทวราชจะได้ยินเสียงปืนแต่ก็ยังไม่สนใจเหมือนกับไม่ได้ยิน  ครั้นต่อมาเมื่อวงศเทวราชรู้สึกองค์และสิ้นหนทางที่จะปราบเปรตสังขปัด  ท้าววิเรนทรก็ทูลวงศเทวราชให้นิมนต์พระพรหมลิขิตฤๅษีมาช่วยปราบเปรตสังขปัดได้เป็นผลสำเร็จ

หลังจากเหตุการณ์ในบ้านเมืองสงบลง  วงศเทวราชปูนบำเหน็จความดีความชอบให้ท้าววิเรนทร  ประทานนามใหม่ว่าพระยาพหุกรเรืองเดช* ให้ไปครองเมืองบาดาล  มีนางพุด*เป็นมเหสี