ไวยการเป็นตัวละครในบทละครเรื่องพระสมุท เป็นขุนยักษ์ซึ่งมีฤทธิ์และได้พรจากพระอิศวร*ว่าชายใดไม่อาจสังหารได้ แต่จะตายด้วยน้ำมือสตรีเท่านั้น
ทุกเช้าไวยการจะต้องไปเฝ้าท้าวเวสวัณ* เป็นประจำ วันหนึ่งขณะที่เหาะไป พบพระสมุท*กับนางบุษมาลี*หลับอยู่บนยอดเขา ไวยการหลงรักนางจึงร่ายเวทสะกดคนทั้งสองแล้วเอาเกือกแก้ววิเศษกับคทาของพระสมุทไปซ่อนไว้ เมื่อจะอุ้มนางบุษมาลีไป ไวยการก็คิดได้ว่าควรจะเจรจาให้นางปลงใจด้วยจะดีกว่า จึงคลายมนตร์ให้นางตื่น ไวยการเกี้ยวพาราสีนาง แต่นางก็เฝ้าแต่ร้องไห้และพยายามปลุกพระสมุท ไวยการเห็นว่าหากพระสมุทยังอยู่ นางคงจะไม่ยอมไปด้วย จึงเงื้อคทาจะสังหารพระสมุท แต่นางบุษมาลีขอชีวิตไว้ แล้วแสร้งทำเป็นยอมตามไวยการไป แต่ก็หลอกให้ไวยการคืนเกือกแก้ววิเศษกับคทาให้พระสมุทก่อน ไวยการหลงเชื่อ ขณะที่นางเดินตามไวยการไป นางลอบกลับมาช่วยเหลือพระสมุท แล้วใช้คทาสังหารไวยการ ไวยการจึงตายด้วยน้ำมือสตรีตามคำของพระอิศวร
นามานุกรม