TLD-003-4178

ศรีวิชัย (ชื่อตัวละคร)

ลิลิตศรีวิชัยชาดก  

ศรีวิชัยเป็นตัวละครในเรื่องลิลิตศรีวิชัยชาดก  เป็นโอรสท้าวอาทิตยวงศ์*กับนางวิมะลา*แห่งกรุงมิถิลา*  มีมเหสีชื่อนางศรีไวยกา*

เดิมพระศรีวิชัยเป็นเทพโพธิสัตว์ที่พระอินทร์อัญเชิญให้ไปปฏิสนธิในครรภ์ของนางวิมะลา  ซึ่งก่อนที่จะทรงครรภ์นางได้สมาทานศีลอุโบสถและขอให้เทวดาช่วยให้นางมีโอรสเพื่อสืบสันตติวงศ์  เมื่อพระศรีวิชัยประสูติ  มีบรรดาเจ้าต่างเมืองส่งเครื่องบรรณาการมาถวาย  ครั้นชันษาได้ 16 ปี  พระศรีวิชัยก็ทรงศึกษาไตรเพทและศิลปศาสตร์จนเจนจบ

ต่อมาพระศรีวิชัยมีดำริว่า  เมื่อเวลาผ่านไปบรรดาเจ้าเมืองที่เคยมาอ่อนน้อมผูกไมตรีด้วยอาจตระบัดสัตย์  จึงต้องการให้มีผู้ไปสืบข่าวดูเหตุการณ์ในเมืองเหล่านั้น  แต่ถ้าใช้คนไปก็อาจจะทำได้ยาก  การใช้นกบินไปสืบข่าวน่าจะทำได้ง่ายกว่า  พระศรีวิชัยจึงสั่งให้อำมาตย์หาลูกนกมาถวาย  ตั้งชื่อว่าสุระเสน*  แล้วให้ช่างทำกรงทองใส่ไว้  และให้ฝึกสอนจนเข้าใจภาษาคน  จากนั้นก็ส่งไปสืบข่าวในเมืองต่าง ๆ

ฝ่ายท้าวอาทิตยวงศ์และมเหสีเห็นว่าพระศรีวิชัยเจริญวัยแล้ว  จึงดำริจะแต่งตั้งให้เป็นอุปราช  พร้อมทั้งจะจัดหาสตรีมาอภิเษกให้เป็นชายา  พระศรีวิชัยทูลว่าถ้านางที่พระบิดามารดาจัดหาให้ไม่เป็นที่ต้องพระทัย  ก็อาจจะเกิดความขุ่นข้องกันได้ภายหลัง  จึงใคร่จะแสวงหานางผู้จะมาเป็นคู่ครองเอง  ถ้าได้พบนางที่มีลักษณะกอปรด้วยเบญจกัลยาณีที่พึงใจก็จะทูลพระบิดามารดา  แล้วพระศรีวิชัยก็ให้อำมาตย์เดินทางไปทั่วเมืองมิถิลาเพื่อเสาะหาสตรีที่มีลักษณะดังกล่าวแต่ก็ไม่พบ  จึงให้นกสุระเสนบินไปยังเมืองต่าง ๆ ถึง 16 เมืองแต่ก็ไม่มี  จนกระทั่งสุระเสนบินไปถึงเมืองเอกราชที่ชื่อศรีวิรัฐ*  เห็นปราสาทสูง 7 ชั้นก็ร่อนลงจับที่ยอดไม้ใกล้ฝั่งน้ำ  ได้ยินชาวเมืองมาชุมนุมกล่าวสรรเสริญนางศรีไวยกาพระธิดาท้าวศรีวิราช*ว่ามีรูปโฉมงดงามและกอปรด้วยเบญจกัลยาณี  มีบรรดาเจ้าเมืองส่งเครื่องบรรณาการมาสู่ขอนางไปอภิเษกเป็นคู่ครอง  แต่พระบิดาไม่ยอมยกให้ใคร  ถ้าผู้ใดมีบุญได้อภิเษกกับนางก็จะมีความสุขดั่งได้นางฟ้านางสวรรค์  สุระเสนได้ฟังดังนั้นก็บินกลับไปทูลพระศรีวิชัย  และว่าพระศรีวิชัยคู่ควรกับพระธิดา “ดุจสุพรรณแกมแก้ว”

เมื่อพระศรีวิชัยได้ฟังคำทูลของนกสุระเสน  ด้วยบุพเพสันนิวาสก็เกิดความเสน่หานางศรีไวยกาอย่างยิ่ง  ใคร่จะได้นางมาอภิเษกด้วย  แต่มีดำริว่าถ้าส่งเครื่องบรรณาการไปถวายท้าวศรีวิราชเหมือนเจ้าเมืองอื่น ๆ    แล้วท้าวศรีวิราชไม่ยกพระธิดาให้ก็จะเป็นการเสื่อมพระเกียรติ  จึงได้แต่ส่งทูตนำราชสารไป   ท้าวศรีวิราชเมื่อได้รู้ว่าพระศรีวิชัยมีพระประสงค์จะได้นางศรีไวยกาเป็นชายา  แต่ไม่ได้ส่งเครื่องบรรณาการมาถวายก็ขัดเคืองพระทัย  สั่งให้ทูตกลับไปทูลพระศรีวิชัยว่า  พระองค์ไม่ยกพระธิดาให้  ยกเว้นพระศรีวิชัยเหาะเหินเดินอากาศได้  พระศรีวิชัยรู้เรื่องก็ทุกข์โทมนัสพระทัยเพราะผู้ที่จะเหาะได้ก็มีแต่เทวดาเท่านั้น  เหตุที่ท้าวศรีวิราชอ้างเช่นนั้นก็เพราะมีพระประสงค์จะตัดรอน  ครั้นพระศรีวิชัยนึกขึ้นได้ว่าในเมืองมิถิลามีเทพารักษ์ประจำเมืองชื่อจิตเสละ*สถิตอยู่ที่ต้นไทรนอกพระนคร  ทุกปีจะมีชาวชนบทเมืองมิถิลาประกอบพิธีบวงสรวง  ทำให้อยู่เย็นเป็นสุขปราศจากทุกขภัยทั้งปวง  จึงเสด็จไปทำพิธีบวงสรวง  และจัดให้มีมหรสพสมโภชอย่างยิ่งใหญ่  เพื่อให้จิตเสละเมตตาช่วยให้สมปรารถนาในความรัก

ฝ่ายจิตเสละได้สดับเสียงดุริยางคสมโภชก็ปรากฏกาย แล้วตรัสถามพระศรีวิชัยถึงจุดประสงค์ที่มาบวงสรวงสมโภช  เมื่อรู้เรื่องจิตเสละก็รับจะช่วย  แล้วอันตรธานเข้าทิพยวิมาน  ครั้นถึงยามดึกสงัด  จิตเสละจึงอุ้มพระศรีวิชัยซึ่งกำลังหลับสนิทไปไว้ในห้องนางศรีไวยกา  แล้วปลุกขึ้นสอนว่าอย่าประมาท

ฝ่ายพระศรีวิชัยเมื่อเทพจากไปแล้วก็จะปลุกนางศรีไวยกา แต่ฉุกคิดได้ว่าถ้านางเห็นตนแล้วไม่รู้ว่าเป็นใครก็จะตกใจร้องขึ้นทำให้เสียความ  พระศรีวิชัยจึงปลุกนางศะริมาพี่เลี้ยงแล้วขอให้นางช่วย  นางศะริมาจึงไปปลุกนางศรีไวยกาแล้วทูลว่าพระศรีวิชัยโอรสกษัตริย์กรุงมิถิลาเสด็จมาหานางด้วยความเสน่หาและใคร่จะสนทนาด้วย  นางศรีไวยกาได้ฟังก็ยินดี  ให้นางศะริมาไปทูลเชิญพระศรีวิชัยมาเพื่อจะปราศรัยทดสอบปัญญา  นางศรีไวยกาถามปริศนา 4 ข้อ  พระศรีวิชัยสามารถตอบได้ทุกข้อ  นางศรีไวยกาจึงเล่านิทานปริศนาอีก 1 เรื่องแล้วถามปัญหา  พระศรีวิชัยก็ตอบได้อย่างเป็นที่พอพระทัยนาง  นางจึงถามพระประสงค์ที่เสด็จมา  พระศรีวิชัยเล่าความเป็นมาตั้งแต่ต้นจนจบ  ในที่สุดทั้งสองก็อยู่ร่วมกันอย่างมีความสุข

ยุพร แสงทักษิณ 

ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน)

Attribution-NonCommercial-NoDerivs (CC BY-NC-ND)