ฤๅษีสมมิศรเป็นตัวละครในบทละครเรื่องยุขัน เป็นพระอาจารย์ของท้าวปะรังศรี*เจ้าเมืองอุรังฆาร*

เมื่อท้าวปะรังศรีเสียทีถูกยุขัน*โอรสท้าวอุรังยิด*ชิงดวงแก้ววิเศษไปได้ ท้าวปะรังศรีหมดทางสู้จึงให้เสนาไปนิมนต์ฤๅษีสมมิศรมาช่วย ฤๅษีสมมิศรออกอุบายลวงชิงดวงแก้ววิเศษจากยุขัน โดยแปลงท้าวปะรังศรีเป็นพระอินทร์ แล้วเนรมิตไม้เท้าเป็นช้างเอราวัณ ส่วนฤๅษีสมมิศรนั่งท้ายช้างไปด้วย

ขณะที่พระอินทร์แปลงขับช้างเอราวัณเข้าไปยังกองทัพของยุขัน ยุขันและไพร่พลต่างไม่รู้ว่าเป็นกลลวงจึงพากันทำความเคารพ ฤๅษีสมมิศรร้องบอกยุขันให้รับพรจากพระอินทร์เพื่อให้มีชัยชนะ ยุขันหลงเชื่อสั่งให้ตั้งพิธีรดน้ำสังข์ แต่ตะหลาหรัน*เสนาเมืองฉะนะตัน*ทูลทัดทานว่าน่าจะเป็นกลลวง แล้วชวนตำมะหงง*เสนาอีกคนหนึ่งออกไปลองฤทธิ์พระอินทร์แปลง ทั้งสองอ่านคาถาอาคมเป่าไป ช้างเอราวัณก็กลับเป็นไม้เท้า ส่วนฤๅษีสมมิศรกับท้าวปะรังศรีก็ตกลงมาแล้ววิ่งหนีเข้าป่าไป ครั้นพลบค่ำฤๅษีสมมิศรกับท้าวปะรังศรีก็พลัดหลงกัน