สมุททโฆสเป็นตัวละครในเรื่องสมุททโฆสชาดก ในปัญญาสชาดก เป็นพระโพธิสัตว์   เป็นโอรสของพระเจ้าวินททัต*กับนางเทพธิดา*แห่งเมืองพรหมบุรนคร* 

สมุททโฆสเป็นผู้มีบุญญาธิการได้จุติจากสวรรค์ชั้นดุสิต เมื่อแรกประสูติมีเสียงบันลือลั่นไปทั้งโลก จึงได้นามว่าสมุททโฆส   เมื่อเจริญวัยเป็นหนุ่มรูปงาม เป็นที่ชื่นชมเลื่อมใสของผู้ที่ได้พบเห็น อีกทั้งยังเชี่ยวชาญในสรรพวิชาจนกิตติศัพท์เลื่องลือไปทั่ว

สมุททโฆสได้ยินคำเล่าลือถึงความงามของนางวินทุมดี*ธิดาพระเจ้าสิริสีหะนรคุต*   ก็อยากจะได้นางเป็นคู่ครองจึงเดินทางไปเมืองรัมมบุรธานี*  เมื่อไปถึงสมุททโฆสเข้าไปในราชนิเวศน์และดีดพิณที่มีเสียงไพเราะกังวานไปทั้งพระนคร พระเจ้าสิริสีหะนรคุตและนางวินทุมดีเห็นลักษณะที่สง่างามของสมุททโฆสก็ชื่นชม  และเมื่อรู้กิตติศัพท์ของสมุททโฆส  พระเจ้าสิริสีหนรคุตจัดการอภิเษก

แม้สมุททโฆสจะเป็นคู่กับนางวินทุมดีตั้งแต่อดีตชาติ แต่ได้เคยทำอกุศลกรรมร่วมกัน   คือทำให้สามเณรเรือล่มจึงต้องว่ายน้ำอยู่กลางมหาสมุทร 500 ชาติ และในชาตินี้ยังต้องชดใช้กรรมนั้นอยู่  วันหนึ่งสมุททโฆสพานางวินทุมดีออกเที่ยวอุทยาน  พบวิทยาธรที่ถูกทำร้ายบาดเจ็บและถูกชิงภรรยาไป สมุททโฆสนำไปรักษาจนหายดี วิทยาธรจึงมอบพระขรรค์ที่มีฤทธิ์ทำให้เหาะได้เป็นสิ่งตอบแทน สมุททโฆสจึงพานางวินทุมดีเหาะไปเที่ยวป่าหิมพานต์ และมาพักที่สระน้ำแห่งหนึ่ง   ขณะหลับวิทยาธรตนหนึ่งมาลักพระขรรค์ไป สมุททโฆสจึงต้องเดินทางเองพานางวินทุมดีเกาะขอนไม้ข้ามมหาสมุทร แต่เกิดพายุพัดจนขอนไม้แตก ทั้งสองจึงพลัดกัน  สมุททโฆสว่ายน้ำอยู่กลางมหาสมุทร 7 วัน  ด้วยบุญญาธิการของสมุททโฆส นางมณีเมขลามาพบและทูลพระอินทร์ว่าสมุทมโฆสถูกวิทยาธรขโมยพระขรรค์ พระอินทร์จึงไปขู่วิทยาธรให้คืนพระขรรค์แก่สมุททโฆส  ส่วนนางวินทุมดีขึ้นฝั่งได้ก็เดินตามรอยเท้าช้างจนไปถึงเมืองมัทราษฐ์*   ได้พบหญิงชราคนหนึ่งซึ่งชวนไปอยู่ด้วย  นางวินทุมดีให้หญิงนั้นนำแหวนไปขายเศรษฐี   แล้วนำเงินนั้นไปสร้างศาลาวาดรูปเรื่องราวของตน ให้คนคอยเฝ้าดูผู้ที่มาดูรูป  หากใครมีอาการแปลกไปก็ให้ไปบอกนาง

ฝ่ายสมุททโฆสเหาะไปขึ้นฝั่งที่เมืองมัทราษฐ์ปลอมเป็นพราหมณ์  ตามหานางวินทุมดีจนได้เข้าไปพักในศาลาที่นางสร้างไว้ ได้เห็นรูปวาดเกี่ยวกับเรื่องราวของตนกับนางวินทุมดีตั้งแต่อภิเษกจนถึงขอนไม้แตกกลางสมุทร  สมุททโฆสร้องไห้และหัวเราะสลับกันไป คนเฝ้าศาลานำความไปแจ้งแก่นางวินทุมดี   สมุททโฆสจึงได้พบนางและพานางกลับเมืองรัมมบุรธานี  แล้วขึ้นครองราชย์ทั้งเมืองรัมมบุรธานีและพรหมบุรนคร ให้ตั้งโรงทานและบริจาคทานเป็นนิตย์ทั้ง 2 นคร เมื่อสิ้นอายุก็ไปเกิดในสวรรค์