สมุทรโฆษเป็นตัวละครในเรื่องสมุทรโฆษคำฉันท์ เป็นโอรสของท้าวพินทุทัต*กับนางเทพยธิดา*ผู้ครองกรุงพรหมบุรี* มีชายาชื่อนางสุรสุดา*

วันหนึ่งพระสมุทรโฆษทูลลาพระบิดาไปวังช้าง  ตกค่ำบรรทมอยู่ใต้ร่มโพธิ์  พระโพธิอุ้มพระสมุทรโฆษไปสมนางพินทุมดี*ธิดาท้าวสีหนรคุปต์*แห่งรมยนคร* แล้วพามาส่งคืนที่เดิมก่อนรุ่ง พระสมุทรโฆษตื่นบรรทมก็ทรงค้นหานางด้วยอาลัย  ก่อนจะเสด็จกลับเมือง ระหว่างทางได้ข่าวจากพราหมณ์ทั้งแปดว่าจะมีพิธีสยุมพรนางพินทุมดี ณ รมยนคร แต่ก็ยังไม่ทรงทราบว่าคือนางที่ทรงสิเนหา  จนกระทั่งนางธารี*เหาะจากรมยนครมาทูลข่าวถึงพรหมบุรี พระสมุทรโฆษจึงตามนางกลับไปหานางพินทุมดีโดยรถที่พระอินทร์ประทาน

ในพิธีสยุมพร พระสมุทรโฆษเป็นผู้เดียวที่สามารถยกโลหธนู*ขึ้นสำแดงฤทธิ์ตามที่ท้าวสีห์นรคุปต์มีพระประสงค์ได้ทุกประการ จึงจะได้อภิเษกกับนางพินทุมดี แต่กษัตริย์อีกสิบองค์ที่มาในพิธีสยุมพร เกิดความริษยายกพลเข้ารบกับพระสมุทรโฆษ แม้ว่าท้าวสีหนรคุปต์จะใช้มหาอำมาตย์สุสังกัลป์*ไปห้ามทัพ ก็ไม่ยินยอมรับฟัง พระสมุทรโฆษจึงต้องจัดพลออกรบจนได้ชัยชนะทั้งสิบกษัตริย์ และได้เข้าพิธีอภิเษกกับนางพินทุมดี

ต่อมาพระสมุทรโฆษเสด็จประพาสอุทยาน  ได้พบพิทยาธรชื่อรณาภิมุข* นอนเจ็บอยู่เพราะพ่ายแพ้พิทยาธรรณบุตร*ผู้ชิงภรรยาของตนไป พระสมุทรโฆษทรงช่วยรักษาจนรณาภิมุขหายเป็นปกติ   รณาภิมุขจึงถวายพระขรรค์วิเศษ ซึ่งทำให้มนุษย์ผู้ถือเหาะเหินเดินอากาศได้ 

วันหนึ่งพระสมุทรโฆษพานางพินทุมดีไปเที่ยวชมป่าหิมพานต์และบรรทมหลับไปด้วยกัน มีพิทยาธรตนหนึ่งผ่านมา อยากได้พระขรรค์ก็แอบชิงเอาไป ครั้นตื่นบรรทมในวันรุ่งขึ้น  พระสมุทรโฆษก็พานางพินทุมดีไปถึงริมฝั่งมหาสมุทร ทรงเกาะขอนไม้ใหญ่หมายจะใช้เป็นพาหะข้ามน้ำไปด้วยกัน แต่เกิดพายุกล้าซัดขอนไม้ขาด สององค์จึงพลัดพรากจากกัน

พระสมุทรโฆษทนทุกข์อยู่กลางน้ำถึง 7 วัน นางเมขลาพบเข้าจึงไปทูลพระอินทร์แล้วอุ้มพาพระสมุทรโฆษขึ้นฝั่ง  พระอินทร์ขู่ให้พิทยาธรนำพระขรรค์ไปคืน  เมื่อพระสมุทรโฆษได้ขรรค์วิเศษคืนมาก็เที่ยวตามหานางพินทุมดีจนไปถึงศาลาโรงทานที่นางสร้างและจัดให้วาดภาพแสดงเรื่องราวของนางกับพระสมุทรโฆษ เมื่อพระสมุทรโฆษเห็นภาพวาดก็ฉงนพระทัยแล้วคร่ำครวญถึงนาง  ผู้ที่นางพินทุมดีสั่งให้ให้เฝ้าสังเกตปฏิกิริยาของผู้ที่มาชมภาพจึงไปบอกนาง  นางก็รีบมาพบพระสมุทรโฆษ  ทั้งสองพากันกลับเมืองรมยนคร  และต่อมาก็ได้รับอภิเษกขึ้นครองทั้งเมืองรมยนครและเมืองพรหมบุรี