TLD-003-4305

สลภ (ชื่อตัวละคร)

สลภชาดก   ปัญญาสชาดก  

สลภเป็นตัวละครในเรื่องสลภชาดก  ในปัญญาสชาดก เป็นตั๊กแตน 

ดาบสตนหนึ่งเป็นพระโพธิสัตว์มาเกิดในกฎุมพิกสกุล อาศัยอยู่ในเมืองพาราณสี เมื่อครั้งบิดาตาย ได้นำทรัพย์ของบิดาบริจาคทานเป็นเวลาถึง 7 วัน ทรัพย์ที่เหลือแบ่งให้พระราชาส่วนหนึ่ง และมอบให้แก่ญาติส่วนหนึ่ง จากนั้นจึงออกบวชเป็นดาบสในป่าหิมพานต์

บริเวณอาศรมของพระดาบสนั้นร่มรื่นด้วยไม้ใหญ่ ทางทิศตะวันออกมีต้นไทรและบนต้นไทรนั้นมีสลภ (ตั๊กแตน) ตัวใหญ่เท่าฟักอาศัยอยู่ วันหนึ่งมีครุฑซึ่งอดอาหารมาได้ 7 วัน บินมาถึงต้นไทร เห็นตั๊กแตนก็คิดจะกินเป็นอาหาร  จึงประกาศว่าจะจับตั๊กแตนกิน ตั๊กแตนตกใจมาก แต่ก็ทำอุบายเพื่อให้พ้นความตายด้วยการถามปัญหา 4 ข้อแก่ครุฑ หากครุฑตอบได้แม้เพียงข้อเดียวก็จะยอมให้กินโดยดี ถ้าตอบไม่ได้แล้วยังคิดจะกินตนก็ขอให้ศีรษะของครุฑแตกเป็น 7 เสี่ยง

คำถามข้อที่ 1 คือ สภาวะสิ่งหนึ่งงามยิ่ง  ได้แก่สิ่งใด ข้อที่ 2 คือ สภาวะสิ่งหนึ่งละเอียดยิ่ง  ได้แก่สิ่งใด ข้อที่ 3 คือ สภาพอันหนึ่งชื่อว่ายาวยิ่ง ได้แก่สิ่งใด และข้อที่ 4 คือ สภาพอันหนึ่งชื่อว่าไม่มีหาสิ่งอื่นไม่มีเหมือน ได้แก่สิ่งใด ครุฑตอบปัญหาทั้ง 4 ข้อ ตามลำดับดังนี้คือ พระจันทร์ในวันเพ็ญ 15 ค่ำ ใยนุ่นสำลี ถนนที่มหาชนเดินไปมา และความตาย ตั๊กแตนฟังคำตอบของครุฑแล้วกล่าวว่าคำตอบดังกล่าวยังไม่ถูกต้อง ครุฑจึงยังกินตนไม่ได้ และถ้าจะกินตนให้ได้ ตนจะพาไปพบพระดาบส หากพระดาบสตอบคำถามตรงกับคำตอบของครุฑแล้ว ครุฑจึงจะสามารถกินตนได้

            เมื่อตั๊กแตนบินนำครุฑไปพบพระดาบส ตั๊กแตนเล่าความทั้งหมดให้พระดาบสฟัง และขอให้พระดาบสไขปัญหาของตนให้กระจ่าง พระดาบสได้ฟังเรื่องราวทั้งหมดจากตั๊กแตนแล้ว จึงถามครุฑว่า คำตอบของปัญหา 4 ข้อตามที่ตั๊กแตนเล่าเป็นคำตอบของครุฑจริงหรือไม่ ครุฑรับว่าจริง พระดาบสจึงกล่าวว่า ครุฑไขปัญหาไม่ถูกต้อง เพราะคำตอบของปัญหาข้อที่ 1 คือ ศีล 8 ศีล 10 และศีล 5 เพราะหากมนุษย์ผู้ใดมีศีลเหล่านี้ก็จะได้ชื่อว่างามยิ่งในโลกนี้และโลกหน้า คำตอบของปัญหาข้อที่ 2 คือโลกุตรธรรมกับปริยัติธรรมเป็นสิ่งที่ละเอียดยิ่งกว่าสิ่งทั้งมวล คำตอบของปัญหาข้อที่ 3 คือ สัปปุริสธรรมและอสัปปุริสธรรม เพราะธรรมทั้งสองนี้ถือเป็นสิ่งที่ยาวและไกลกัน เหมือนฝั่งสมุทรหรือแผ่นดินกับฟ้า คำตอบของปัญหาข้อที่ 4 คือพระอริยสาวกทั้งหลายทั้งสอุปาทิเสสนิพพานคือดับสิ้นกิเลสแล้วแต่ยังมีชีวิตอยู่ และอนุปาทิเสสนิพพานคือสิ้นทั้งกิเลสและสิ้นชีวิตแล้ว

ตั๊กแตนได้ฟังคำตอบดังกล่าวก็กล่าวสาธุการพร้อมกับเทพยดา จากนั้นก็ถามครุฑว่ายังคิดที่จะกินตนอีกหรือไม่ ครุฑตอบว่า ไม่คิดจะกินตั๊กแตนแล้ว พระดาบสจึงให้โอวาทแก่ครุฑว่า ต่อไปจงกินอาหารที่ควรกิน อย่ากินอาหารที่ไม่ควรกิน และแสดงศีล 5 แก่ตั๊กแตนและครุฑ จากนั้นทั้งสองจึงนมัสการลาพระดาบสกลับไปยังที่อยู่ของตน

ต่อมาสลภได้มาเกิดเป็นพระสารีบุตรในสมัยพุทธกาล

สุมาลี ลิ้มประเสริฐ 

ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน)

Attribution-NonCommercial-NoDerivs (CC BY-NC-ND)