สสบัณฑิตเป็นตัวละครในเรื่องสสบัณฑิตชาดก จตุกกนิบาต ในนิบาตชาดก เป็นพระโพธิสัตว์ เป็นกระต่าย

ในแผ่นดินพระเจ้าพรหมทัตแห่งเมืองพาราณสี พระโพธิสัตว์เสวยพระชาติเป็นกระต่ายอยู่ที่ราวป่าในอรัญประเทศ สสบัณฑิตมีเพื่อนคือ ลิง สุนัขจิ้งจอก และนาก สัตว์ทั้งสี่ล้วนเป็นบัณฑิต จะมาประชุมกันในเวลาเย็น สสบัณฑิตแสดงธรรมให้โอวาทเสมอว่าให้สัตว์ทั้งสามทำทาน รักษาศีล และรักษาอุโบสถ

วันหนึ่งสสบัณฑิตมองดูพระจันทร์รู้ว่าวันรุ่งขึ้นเป็นวันอุโบสถจึงบอกสหายให้สมาทานศีลและรักษาอุโบสถ และกำชับว่าทานที่ผู้มีศีลให้ในวันนั้นจะได้บุญมาก หากมียาจกมาขออาหาร ให้สัตว์ทั้งสามแบ่งอาหารของตนให้ยาจกก่อนแล้วจึงกิน

รุ่งขึ้นนากไปหาอาหารที่ริมฝั่งน้ำ ได้กลิ่นปลาที่พรานเบ็ดฝังซ่อนไว้ในพื้นทราย ก็คุ้ยดูพบปลาตะเพียน 7 ตัว จึงร้องประกาศหาผู้เป็นเจ้าของ 3 ครั้ง เมื่อไม่มีผู้ใดตอบ จึงนำปลาเหล่านั้นกลับไปยังที่อยู่ ฝ่ายสุนัขจิ้งจอกออกหาอาหารพบเนื้อย่าง 2 ไม้ เหี้ย 1 ตัว และนมส้ม 1 หม้ออยู่ในกระท่อมของคนเฝ้านา จึงประกาศหาผู้เป็นเจ้าของ 3 ครั้ง แล้วนำอาหารทั้งหมดกลับไปยังที่อยู่ ส่วนลิงเข้าป่าไปเก็บมะม่วงแล้วกลับไปยังที่อยู่ ฝ่ายสสบัณฑิตจะออกไปหาหญ้าแพรกซึ่งเป็นอาหารของตน แต่ก็นึกได้ว่ายาจกไม่กินหญ้า จึงคิดจะบริจาคเนื้อของตัวเองเป็นทาน ด้วยอำนาจแห่งศีลของสสบัณฑิตทำให้ร้อนไปถึงท้าวสักกเทวราช (พระอินทร์) พระอินทร์คิดจะทดสอบกระต่ายจึงแปลงเป็นพราหมณ์ไปยังที่อยู่ของนากและสุนัขจิ้งจอกก่อนตามลำดับ สัตว์ทั้งสองต่างยินดีมอบอาหารให้ แล้วพราหมณ์แปลงก็ไปหาสสบัณฑิต สสบัณฑิตบอกว่าตนไม่มีงา ถั่ว หรือข้าวสาร จึงจะให้เนื้อของตนเป็นทาน แต่รู้ว่าพราหมณ์เป็นผู้มีศีล ไม่อาจฆ่าสัตว์ได้ จึงขอให้พราหมณ์ไปหาฟืนมาก่อเป็นกองเพลิง พราหมณ์แปลงเนรมิตถ่านเพลิงขึ้นตรงหน้า สสบัณฑิตสะบัดตัว 3 ครั้งให้สัตว์ที่แทรกอยู่ตามไรขนออกไปให้หมด แล้วโดดลงไปในถ่านเพลิงด้วยจิตที่ชื่นบาน แต่ไฟกลับเย็นเหมือนน้ำแข็ง

พราหมณ์แปลงจึงบอกว่าตนเป็นพระอินทร์มาทดสอบ สสบัณฑิตเสียใจว่าตนไม่ได้บริจาคทาน พระอินทร์จึงไปสกัดภูเขาเป็นแท่ง แล้วนำไปวาดเป็นรูปกระต่ายไว้บนดวงจันทร์เพื่อประกาศเกียรติคุณ แล้วกลับไปยังเทวโลก สัตว์ทั้งสี่รักใคร่และสามัคคีกัน บำเพ็ญศีล รักษาอุโบสถตลอดชีวิต