TLD-003-4442

สามาวดี (ชื่อตัวละคร)

อุเทนคำฉันท์  

สามาวดีเป็นตัวละครในนิทานเรื่องอุเทนคำฉันท์ นามเดิมว่าสามา* เป็นธิดาของภรรทวดีพราหมณ์*กับนางนนทลี*  เป็นธิดาบุญธรรมของเศรษฐีโฆสกะ*  เป็นมเหสีของพระเจ้าอุเทน*

นางสามาติดตามบิดามารดาหนีโรคระบาดมายังกรุงโกสามพี*  พบโรงทานของสามพราหมณ์เศรษฐี นางไปขอรับบริจาคอาหารมา  วันแรกขอได้มาสามส่วนเพียงพอสำหรับคนสามคน  นางและมารดายกให้บิดาบริโภคก่อน  บิดากินอาหารนั้นจนหมดโดยมิแบ่งปันเกิดอาการแน่นล้มลงขาดใจตาย  วันรุ่งขึ้นนางไปขออาหารได้มาสองส่วน  มอบให้มารดาบริโภคก่อน  นางนนทลีมารดาบริโภคอาหารนั้นจนหมดเกิดอาการแน่นขาดใจตายไปอีกคนหนึ่ง

วันรุ่งขึ้นนางสามาไปขอรับทานอาหารมา  มิตกะ*กุฎุมพีหนึ่งในพราหมณ์เศรษฐีผู้ดูแลโรงทานถามว่าวันนี้จะรับอาหารกี่ส่วน  นางตอบว่าขอเพียงส่วนเดียว  ผู้ดูแลโรงทานโกรธด่าว่านางด้วยถ้อยคำหยาบคายว่านางนั้นโลภตะกละไม่รู้จักประมาณ  วันแรกขออาหารไปสามส่วน วันต่อมาขอไปสองส่วน  นี่คงเอาไปทิ้งเสียเพราะกินไม่หมด  นางสามาได้ฟังก็ตกใจเพราะไม่เคยได้ฟังถ้อยคำหยาบคายเช่นนั้น  นางร่ำไห้เล่าเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นนับแต่แรกจนเสียบิดามารดา มิตกะกุฎุมพีจึงได้รับนางเป็นธิดาบุญธรรม

ในโรงทานมีเสียงผู้คนหนวกหู นางสามาแนะมิตกะกฎุมพีให้กั้นห้องกั้นฝาเพื่อกันเสียง จึงลดความอื้ออึงไปได้  มิตกะกฎุมพีเห็นนางมีปัญญาก็ยิ่งพอใจรักใคร่  ตั้งชื่อให้นางใหม่ว่าสามาวดี  ต่อมาโฆสกเศรษฐีทราบถึงปัญญาและความกตัญญูของนางเกิดความเอ็นดูขอรับนางไว้เป็นธิดาบุญธรรม  ครั้นถึงวันนักขัตฤกษ์ที่ชาวเมืองต้องไปอาบน้ำชำระบาป  นางสามาวดีพร้อมด้วยข้าไทได้ไปอาบน้ำตามประเพณี  พบกับพระเจ้าอุเทน  พระเจ้าอุเทนพึงใจรูปโฉมของนาง  ให้คนไปขอกับโฆสกเศรษฐี โฆสกเศรษฐีอาลัยรักธิดาบุญธรรมจึงไม่ยอมยกให้อ้างว่านางเป็นชาวชนบทไม่รู้ธรรมเนียม  พระเจ้าอุเทนกริ้วให้ขับไล่โฆสกเศรษฐีและข้าไท และให้ยึดบ้านเรือนทั้งหมด  นางสามาวดีกลับมาในตอนเย็นรู้ก็ตกใจ บอกแก่บิดาว่าไม่ควรล้อเล่นกับพระเจ้าแผ่นดิน ขอให้บิดามารดาบุญธรรมพานางไปถวายตัว  ในที่สุดนางสามาวดีได้เป็นพระมเหสีพระเจ้าอุเทน

ต่อมาพระเจ้าอุเทนเสด็จออกคล้องช้าง  ถูกพระเจ้าจัณฑประโชติ*เจ้าเมืองอุชเชนี*ซึ่งรู้ว่าพระเจ้าอุเทนมีพิณวิเศษควบคุมช้างได้ก็ใคร่ได้จึงใช้อุบายสร้างช้างเผือกกลมาล่อและจับพระเจ้าอุเทนไปได้ นางสามาวดีโศกเศร้าเสียพระทัย  ต่อมาโหรทูลทำนายว่าพระเจ้าอุเทนมีพระเคราะห์แต่ทรงปลอดภัยและจะกลับมาได้ในปลายปีนี้ก็คลายพระทัย  และรอจนพระสวามีกลับมากับนางวาสุละทัตร* 

นางสามาวดีมีทาสีผู้หนึ่งเป็นหญิงค่อมชื่อขุชชตรา*  แต่เดิมนางค่อมมักยักยอกเงินที่นางสามาวดีให้ไปซื้อดอกไม้ถวายพระเสียกึ่งหนึ่งทุกวัน จนกระทั่งวันหนึ่งได้ฟังธรรมจากพระพุทธเจ้าจนได้บรรลุธรรม  และกลับใจซื้อดอกไม้ด้วยเงินทั้งหมด  นางสามาวดีทักว่าเหตุใดวันนี้ดอกไม้จึงมากกว่าทุกวัน  นางค่อมตอบว่าเป็นเพราะได้ฟังพุทธโอวาทมา  นางสามาวดีขอให้นางค่อมแสดงธรรมนั้นให้ตนและบริวารฟัง  นางเกิดศรัทธาเลื่อมใสปฏิบัติธรรมสืบมา  และตั้งนางค่อมไว้ในฐานะที่เคารพเสมอนางนนทลีมารดาผู้ล่วงลับ  เช้าวันหนึ่งพระพุทธเจ้าเสด็จทรงบาตรผ่านมา  นางค่อมทูลนางสามาวดีให้ถวายบังคมที่หน้าต่าง  นางเกิดความปีติโสมนัสและศรัทธาสมเด็จพระพุทธองค์จึงถือศีลปฏิบัติธรรมสืบมา  ต่อมานางมาคัณฑีย์*สนมของพระเจ้าอุเทนใส่ไคล้ว่านางสามาวดีมีจิตปฏิพัทธ์พระพุทธองค์  ตอนแรกพระเจ้าอุเทนไม่ทรงเชื่อ  จึงยังคงอนุญาตให้นางปฏิบัติธรรมได้ตามใจปรารถนา  นางมาคัณฑีย์จึงออกอุบายถวายไก่เป็นและไก่ตายแก่พระเจ้าอุเทน  ทรงให้นำไก่ตายไปให้นางสามาวดีทำอาหารถวาย  นางมาคัณฑีย์กลับนำไก่เป็นไปให้ นางสามาวดีไม่อยากทำปาณาติบาตจึงทำอาหารอื่นขึ้นถวาย พระเจ้าอุเทนเห็นอาหารมื้อนั้นมิได้มีเนื้อไก่ก็ถามถึง  นางทูลความตามจริง  แต่แรกก็มิได้ทรงติดใจ  แต่นางมาคัณฑีย์ทูลว่านางน่าจะนำไก่ไปทำอาหารถวายพระพุทธเจ้าซึ่งนางมีจิตรักใคร่ยิ่งกว่าสวามี  ต่อมาจึงให้ทรงนำไก่เป็นไปให้นางบอกให้ทำอาหารถวายพระพุทธองค์ ครั้งนี้นางมาคัณฑีย์กลับนำไก่ตายไปให้   นางสามาวดีมีจิตชื่นชมยินดีก็ประกอบอาหารถวายพระพุทธเจ้าและพระสาวก  พระเจ้าอุเทนทราบก็มีจิตระแวง  ต่อมานางมาคัณฑีย์ปล่อยงูไว้ในพิณซึ่งเก็บไว้ที่ปราสาทนางสามาวดี  พระเจ้าอุเทนพิโรธว่านางจะประทุษร้ายพระองค์ รับสั่งให้ประหารด้วยศร  แต่ศรนั้นกลับเวียนประทักษิณนางสามาวดีแล้วกลับพุ่งตรงจะมาทำร้ายพระเจ้าอุเทน  พระองค์ตรัสขอโทษ ศรนั้นจึงหยุด  พระเจ้าอุเทนได้อนุญาตให้นางสามาวดีทำบุญฟังธรรมได้ตามจิตศรัทธา 

(ต้นฉบับจบเพียงนี้)

ดาวรัตน์ ชูทรัพย์ 

ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน)

Attribution-NonCommercial-NoDerivs (CC BY-NC-ND)