สุดสาครเป็นตัวละครในเรื่องพระอภัยมณี เป็นโอรสของพระอภัยมณี*กับนางเงือก*   มีชายา 2 คนคือ   นางเสาวคนธ์*ธิดาเจ้าเมืองการะเวก*และนางสุลาลีวัน*ธิดาบุญธรรมของนางละเวงวัณฬา* มีโอรสชื่อหัสกัน*

สุดสาครมีหน้าตาคล้ายพระอภัยมณี  เมื่อเล็ก ๆ พระฤๅษีเกาะแก้วพิสดาร*เป็นผู้เลี้ยงดูรวมทั้งสั่งสอนวิทยาการต่าง ๆ ให้  เมื่ออายุได้ 3 ขวบ สุดสาครจับม้านิลมังกร*ได้   พระฤๅษีจึงแนะให้ไปตามหาพระอภัยมณีโดยมอบไม้เท้าให้   ระหว่างทางสุดสาครต้องผจญอันตรายที่เมืองปีศาจ  ได้พบชีเปลือย*และถูกชีเปลือยหลอกผลักตกเหว   พระฤๅษีต้องมาช่วยจึงพ้นอันตรายมาได้  สุดสาครตามชีเปลือยไปเอาไม้เท้าคืนที่เมืองการะเวก  ท้าวสุริโยทัย*เจ้าเมืองรับเป็นโอรสเลี้ยงดูด้วยกันกับพระธิดาและโอรสคือนางเสาวคนธ์*และหัสไชย*

สุดสาครอยู่ที่เมืองการะเวกได้ 10 ปี   จึงคิดออกตามหาพระอภัยมณีอีกครั้ง  นางเสาวคนธ์และหัสไชยขอตามไปด้วย    เจ้าเมืองการะเวกจึงเกณฑ์พวกเด็ก ๆ มาร่วมเดินทางด้วย   เรือของสุดสาครเดินทางพลัดหลงไปถึงเกาะกาวิน*ซึ่งเป็นที่อยู่ของเหล่าผีเสื้อดูดเลือด   สุดสาครฆ่าหัวหน้าผีเสื้อและได้แก้วตาผีเสื้อ* มอบให้นางเสาวคนธ์และหัสไชยเป็นเครื่องรางสำหรับป้องกันอันตราย    เรือของสุดสาครเดินทางไปจนถึงเมืองผลึก*   และขอเข้าเฝ้าพระอภัยมณี  แต่นางสุวรรณมาลี*ไม่รู้จักสุดสาครประกอบกับพระอภัยมณีกำลังคลุ้มคลั่งหลงรูปนางละเวงวัณฬา   และเมืองผลึกมีสงครามติดพันอยู่   นางสุวรรณมาลีจึงยังไม่ให้สุดสาครเข้าเมือง   ระหว่างที่รอจะเข้าเมืองกองทัพเด็ก ๆ ก็ช่วยกันต่อสู้กับบรรดากองทัพเจ้าเมืองที่อาสานางละเวงวัณฬามาทำสงครามกับเมืองผลึก    เมื่อสุดสาครเข้าเมืองผลึกได้ก็ปราบปีศาจที่สิงในรูป ช่วยให้พระอภัยมณีพ้นจากมนตร์เสน่ห์   สุดสาครอยู่ช่วยเมืองผลึกจนสงครามสงบ จึงเดินทางกลับเมืองการะเวก

ครั้งที่พระอภัยมณี   ศรีสุวรรณ*และสินสมุทร*หลงเสน่ห์นางละเวงวัณฬา  นางรำภาสะหรี* และนางยุพาผกา*นั้น  นางสุวรรณมาลีส่งสารขอความช่วยเหลือไปถึงสุดสาคร  สุดสาครและหัสไชยจึงเดินทางไปลังกาแต่สุดสาครพลอยหลงเสน่ห์นางสุลาลีวันไปด้วยถึงกับสูญเสียไม้เท้าคู่กายและเปลื้องหนังเสือทิ้ง  หัสไชยพยายามแก้เสน่ห์แต่ก็ไม่สำเร็จ จนเมื่อพระฤๅษีเทศนาโปรด  ทั้งหมดจึงกลับมาสามัคคีกัน สุดสาครจึงกลับเมืองการะเวกอีกครั้ง

พระอภัยมณีคิดจะอภิเษกสุดสาครกับนางเสาวคนธ์แต่นางเสาวคนธ์หนีพิธีอภิเษก สุดสาครจึงออกตามและพบนางเสาวคนธ์ที่เมืองวาหุโลม*   สุดสาครได้นางเสาวคนธ์เป็นชายา   ต่อมาสุดสาครรู้ข่าวว่าวายุพัฒน์*โอรสสินสมุทรและหัสกัน*โอรสของตนบุกเผาเมืองการะเวกและชิงโคตรเพชร*คืนกลับลังกา   สุดสาครจึงเดินทางไปเมืองลังกาเพื่อปราบมังคลา* วลายุดา* วายุพัฒน์  และหัสกัน  เมื่อปราบทั้ง 4 คนได้แล้ว พระอภัยมณี นางสุวรรณมาลี และนางละเวงวัณฬาออกบวชที่เขาสิงคุตร์* สุดสาครและนางเสาวคนธ์จึงได้ครองเมืองลังกา