สุวรรณเกสรเป็นตัวละครในเรื่องนกกระจาบกลอนสวด สำนวนที่ 1 เป็นธิดาของท้าวพรหมทัต*กับนางโกสุม* เป็นมเหสีของพระสรรพสิทธิ* นางมีรูปโฉมงดงาม ตั้งแต่เด็กนางไม่ยอมพูดกับชายใดไม่เว้นแม้แต่บิดาของนาง (ด้วยเหตุที่ชาติก่อนนางเกิดเป็นแม่นกกระจาบ* ที่โกรธแค้นพ่อนกกระจาบ* แล้วตั้งสัตยาธิษฐานว่าชาติหน้าจะไม่ขอพูดกับชายใด) จนนางอายุได้ 15 ปี ท้าวพรหมทัตจึงให้ประกาศไปยังหัวเมืองน้อยใหญ่ว่า หากผู้ใดสามารถทำให้นางพูดด้วยได้ จะยกนางให้เป็นคู่อภิเษกและแต่งตั้งให้เป็นอุปราชเมืองพาราณสี* แต่ไม่มีชายใดสามารถทำให้นางพูดด้วยได้

ต่อมาสรรพสิทธิและพี่เลี้ยงเดินทางไปยังเมืองพาราณสี สรรพสิทธิขันอาสาทำตามประกาศโดยใช้วิชาถอดหัวใจพี่เลี้ยงไว้ที่บานประตู ชวาลา พานพระศรี และม่าน แล้วเล่านิทานให้หัวใจพี่เลี้ยงฟังตลอดทั้ง 4 ยามพร้อมตั้งคำถาม  พี่เลี้ยงตอบคำถามของสรรพสิทธิไม่ถูกใจนางสุวรรณเกสร  นางจึงพูดโต้แย้งทุกคำตอบเพราะคิดว่าตนกำลังพูดกับบานประตู ชวาลา พานพระศรี และม่าน  ทุกครั้งที่นางพูดพนักงานก็ประโคมดนตรีเป็นสัญญาณ นางโกสุมดีใจที่ธิดาพูด แต่นางสุวรรณเกสรปฏิเสธว่าไม่ได้พูดกับสรรพสิทธิ นางโกสุมจึงให้ทดสอบด้วยการให้นางสุวรรณเกสรพูดกับสิ่งเหล่านั้น แต่ก็มิได้รับคำตอบ  ในที่สุดนางสุวรรณเกสรก็อภิเษกกับสรรพสิทธิ  และสรรพสิทธิก็ได้เป็นอุปราชตามสัญญา

ต่อมาพระสรรพสิทธิเสียรู้พี่เลี้ยงทรยศถอดหัวใจเข้าร่างพระองค์  แต่พี่เลี้ยงก็มิอาจเข้าใกล้นางสุวรรณเกสรได้เพราะเมื่อใดที่พี่เลี้ยงเข้าใกล้นางก็จะเกิดความร้อนรุ่มราวกับถูกไฟไหม้ตัว  ภายหลังนางรู้ความจริงจากนกแก้วที่พระสรรพสิทธิถอดหัวใจใส่ไว้  พระสรรพสิทธิจึงออกอุบายให้นางลวงพี่เลี้ยงให้ถอดหัวใจไว้ในร่างแพะ  แล้วพระสรรพสิทธิก็กลับเข้าร่างของตนและสั่งประหารพี่เลี้ยงในร่างแพะ

ตอนท้ายเรื่องกล่าวว่านางสุวรรณเกสรกลับชาติมาเกิดเป็นพระนางพิมพา