สุวรรณมาลีเป็นตัวละครในเรื่องพระอภัยมณี   เป็นธิดาของท้าวสิลราช*เจ้าเมืองผลึก*   นางสุวรรณมาลีเป็นคู่หมั้นอุศเรน*โอรสท้าวสิงหล*เจ้าเมืองลังกา*   เป็นมเหสีพระอภัยมณี*  มีธิดาฝาแฝดชื่อสร้อยสุวรรณ*และจันทร์สุดา* 

นางสุวรรณมาลีฝันว่าได้ดวงมณีที่อยู่กลางเกาะ   ครั้นตื่นขึ้นก็คร่ำครวญอยากได้ตามความฝัน   ท้าวสิลราชเห็นว่าใกล้พิธีวิวาห์จึงพาไปเที่ยวทะเล   เรือของท้าวสิลราชถูกพายุกระหน่ำไปเกยตื้นที่เกาะแก้วพิสดาร*   นางสุวรรณมาลีจึงได้พบพระอภัยมณีและสินสมุทร*  สินสมุทรฝากตัวเป็นลูกนางสุวรรณมาลี

เมื่อท้าวสิลราชออกเรือกลับเมืองผลึก  พระอภัยมณี  สินสมุทร และเหล่าคนเรือแตกที่เกาะแก้วพิสดารขอโดยสารไปด้วย   ระหว่างทางนางผีเสื้อสมุทร*ที่คอยวนเวียนเฝ้าพระอภัยมณีอยู่ก็อาละวาดจนเรืออับปาง   ท้าวสิลราชจมน้ำสิ้นพระชนม์  ส่วนนางสุวรรณมาลีนั้นสินสมุทรแบกไว้   ว่ายน้ำพาไปขึ้นเกาะรอดชีวิตจนได้พบกับโจรสุหรั่ง*ทั้งสองได้อาศัยเรือโจรสุหรั่งไป   โจรสุหรั่งเห็นนางสุวรรณมาลีสวยก็อยากได้เป็นภรรยา   จึงใช้อุบายมอมเหล้าสินสมุทรแล้วเข้าปลุกปล้ำนาง แต่นางสุวรรณมาลีใช้อุบายพูดจาหลอกล่อเอาตัวรอด   เมื่อสินสมุทรรู้เรื่องจึงฆ่าโจรสุหรั่งตายแล้วครอบครองเรือของโจรสุหรั่ง

สินสมุทรและนางสุวรรณมาลีห้ามลูกเรือจี้ปล้น   เสบียงในเรือจึงร่อยหรอ   เมื่อถึงหน้าด่านเมืองรมจักร*สินสมุทรจึงแวะเข้าไปหาเสบียงเพิ่มเติมแต่ชาวเมืองรมจักรคิดว่าเป็นข้าศึก ศรีสุวรรณ*ออกต่อสู้กับสินสมุทรจึงได้รู้ว่าเป็นอาหลานกัน  ศรีสุวรรณ สินสมุทร และนางสุวรรณมาลีออกตามหาพระอภัยมณี   จนพบพระอภัยมณีอยู่กับอุศเรนซึ่งออกเรือตามหานาง  อุศเรนขอนางสุวรรณมาลีคืนแต่สินสมุทรไม่ยอม  นางสุวรรณมาลีเองก็ไม่ประสงค์จะอภิเษกกับอุศเรน    นางจึงร่วมมือกับสินสมุทรต่อสู้กับอุศเรน จนอุศเรนพ่ายแพ้

เมื่อกลับถึงเมืองผลึกนางสุวรรณมาลีออกบวชเป็นชี   ตั้งแง่ไม่ยอมอภิเษกกับพระอภัยมณี เพราะขุ่นใจเรื่องที่พระอภัยมณีไม่คัดค้านการคืนตัวนางให้อุศเรน   นางวาลี*สนมเอกของพระอภัยมณีจึงออกอุบายสึกชี   นางสุวรรณมาลีจึงสึกออกมาอภิเษกกับพระอภัยมณีและครองเมืองผลึก

อุศเรนยกทัพมาตีเมืองผลึกเพื่อแก้แค้น  นางสุวรรณมาลี  นางวาลี  และสินสมุทรร่วมกันต่อสู้กับกองทัพอุศเรน   อุศเรนพ่ายแพ้และถูกนางวาลียั่วจนกระอักโลหิตตาย   นางละเวงวัณฬา*น้องสาวอุศเรนคิดแก้แค้นโดยใช้การทำเสน่ห์ล่อให้เจ้าเมืองต่าง ๆ ยกทัพมาตีเมืองผลึก    พระอภัยมณีหลงรูปนางละเวงวัณฬาจนคลุ้มคลั่ง    นางสุวรรณมาลีจึงเชิญศรีสุวรรณมาช่วย    แต่ผู้ที่ปราบปีศาจที่สิงรูปได้คือสุดสาคร*

เมื่อปราบศึกต่าง ๆ แล้วพระอภัยมณียกทัพไปลังกาเพื่อแก้แค้น  แต่ปรากฏว่าพระอภัยมณีกลับหลงรักนางละเวงวัณฬาจนไม่คิดทำสงคราม  อีกทั้งยังหนีทัพไปอยู่ในเมืองลังกา ได้นางละเวงวัณฬาเป็นมเหลี  ศรีสุวรรณ สินสมุทร และสุดสาครก็พลอยหลงเสน่ห์หญิงลังกาไปด้วย  นางสุวรรณมาลีจึงข้ามมาลังกาเพื่อตามเอาตัวพระอภัยมณีกลับ แต่ไม่สำเร็จเกิดการทะเลาะกับนางละเวงวัณฬา   สุดท้ายสงครามฝ่ายผลึกมีผู้ช่วยคือ  หัสไชย* สามพราหมณ์ และนางเสาวคนธ์*คอยช่วยนางสุวรรณมาลี   จนเมื่อสงครามสงบพระฤๅษีเกาะแก้วพิสดาร*มาเทศน์โปรด นางสุวรรณมาลีจึงคืนดีกับนางละเวงวัณฬา 

นางสุวรรณมาลีรักสินสมุทรเหมือนลูกแท้ ๆ    เมื่อนางเห็นสินสมุทรไม่มีความสุขเพราะนางอรุณรัศมี*ไม่ยอมเข้าหอ   นางสอนให้สินสมุทรเข้าใจมารยาสตรี   สินสมุทรจึงสมหวังในความรัก

เมื่อมังคลา*ก่อศึกชิงโคตรเพชร*คืน   วลายุดา*โอรสศรีสุวรรณเกรงฝ่ายลังกาจะเพลี่ยงพล้ำจึงพากันไปจับท้าวทศวงศ์*กับมเหสี  และนางสุวรรณมาลีกับธิดาฝาแฝดไปด้วย แต่นางละเวงวัณฬาช่วยไว้ นางจึงปลอดภัย  เมื่อสงครามสงบพระอภัยมณีออกบวช  นางสุวรรณมาลีก็ออกบวชตาม