TLD-003-4785

เสตเกตุ (ชื่อตัวละคร)

เสตเกตุชาดก   นิบาตชาดก  

เสตเกตุเป็นตัวละครในเรื่องเสตเกตุชาดก ฉักกนิบาต ในนิบาตชาดก

ครั้งพระเจ้าพรหมทัต*ครองเมืองพาราณสี* พระโพธิสัตว์เสวยพระชาติเป็นอาจารย์ทิศาปาโมกข์บอกมนตร์แก่มาณพประมาณ 500 คนซึ่งมีเสตเกตุมาณพรวมอยู่ด้วย เสตเกตุเกิดในตระกูลอุทิจจพราหมณ์จึงถือตนเป็นใหญ่กว่ามาณพอื่นๆ วันหนึ่งเสตเกตุพร้อมด้วยสหายออกไปนอกเมือง เห็นชายจัณฑาลผู้หนึ่งเดินผ่าน เสตเกตุผลักชายจัณฑาลแล้วบอกให้ไปยืนใต้ลม ส่วนตนวิ่งไปยืนเหนือลม แต่ชายจัณฑาลกลับไปยืนเหนือลมอีก เสตเกตุด่าทอชายจัณฑาลอย่างรุนแรง ชายจัณฑาลเมื่อรู้ว่าเสตเกตุเป็นพราหมณ์ก็ขอถามปัญหา ถ้าเสตเกตุตอบผิด ชายจัณฑาลจะกดคอของเสตเกตุไว้ใต้หว่างขาตน ชายจัณฑาลให้สหายของเสตเกตุเป็นพยานแล้วถามว่าธรรมชาติอะไรได้ชื่อว่าทิศ เสตเกตุตอบได้ไม่ตรงกับที่ชายจัณฑาลต้องการ ชายจัณฑาลจึงจับคอเสตเกตุกดลงใต้หว่างขาตนแล้วปล่อยไป เสตเกตุเล่าเรื่องให้อาจารย์ฟังด้วยความโกรธแค้น อาจารย์ทิศาปาโมกข์จึงสั่งสอนว่าความโกรธไม่มีประโยชน์ จัณฑาลบุตรทาสีนั้นเป็นบัณฑิต ที่กล่าวถึงทิศได้แก่ มารดาบิดาเป็นทิศข้างหน้า อาจารย์เป็นทิศเบื้องขวา บุตรภรรยาเป็นทิศเบื้องหลัง มิตรเป็นทิศเหนือ ทาสกรรมกรเป็นทิศเบื้องต่ำ สมณพราหมณ์เป็นทิศเบื้องบน ทิศอันอุดมสูงสุดยิ่งกว่าทิศอื่นคือนิพพาน เสตเกตุมาณพได้ฟังอาจารย์ทิศาปาโมกข์อธิบายก็เสียใจ อำลาไปยังตักสิลาเรียนศิลปศาสตร์จนสำเร็จแล้วก็เที่ยวแสวงหาวิชาความรู้อีก ถึงปัจจันตคามแห่งหนึ่งก็เข้าอาศัยและได้บวชในสำนักมาณพดาบสห้าร้อย เรียนมนตร์จนจบและได้เป็นศาสดาในหมู่ดาบสเหล่านั้น

ต่อมาเสตเกตุดาบสพร้อมบริวารห้าร้อยไปยังเมืองสาวัตถี ครั้นเวลาเช้าก็เข้าไปบิณฑบาตยังหน้าพระลาน พระราชาพอพระทัยในอิริยาบถจึงนิมนต์ให้ไปฉันภายในวังแล้วให้อยู่ในอุทยาน เสตเกตุดาบสประสงค์จะให้พระราชาเลื่อมใสจึงสั่งบริวารให้กระทำอิริยาบถต่างๆ กัน เช่น ห้อยหัวลง นอนบนหนาม สาธยายมนตร์ ฯลฯ ส่วนเสตเกตุดาบสนั่งบนตั่งพิงพนักวางคัมภีร์ซึ่งห่อผ้างดงามไว้และแก้ปัญหาให้มาณพทั้งหลาย พระราชาทอดพระเนตรเห็นก็เลื่อมใสด้วยทรงคิดว่าเป็นการบำเพ็ญเพียรเพื่อความรู้แจ้ง แต่ปุโรหิตอำมาตย์ทักท้วงว่าการประพฤติดังนี้ไม่อาจทำให้พ้นอบายได้ ทำให้พระราชาไม่เลื่อมใสดาบสเหล่านั้นอีกต่อไป

สายวรุณ น้อยนิมิตร 

ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน)

Attribution-NonCommercial-NoDerivs (CC BY-NC-ND)