TLD-003-4791

เสนกะ 3 (ชื่อตัวละคร)

เสนกบัณฑิตชาดก   นิบาตชาดก  

เสนกะเป็นตัวละครในเรื่องเสนกบัณฑิตชาดก  สัตตกนิบาต  ในนิบาตชาดก  เป็นพระโพธิสัตว์

ในสมัยพระเจ้าชนกครองเมืองพาราณสี  พระโพธิสัตว์เสวยพระชาติในตระกูลพราหมณ์มีชื่อว่าเสนกะ  เมื่อเจริญวัยได้ไปเรียนศิลปวิทยาที่เมืองตักสิลา  ครั้นสำเร็จแล้วพระเจ้าชนกทรงตั้งให้เป็นอำมาตย์  

เสนกอำมาตย์แสดงธรรมแก่พระเจ้าชนกด้วยถ้อยคำอันจับใจ  ทำให้พระองค์ทรงตั้งอยู่ในเบญจศีลและจริยาวัตรอันเป็นกุศล  เมื่อมีเสนกอำมาตย์เป็นบัณฑิตอยู่ในแว่นแคว้นเสมือนเป็นเวลาที่มีพระพุทธเจ้าบังเกิดเพราะเสนกะแสดงธรรมด้วยท่าทางอย่างพระพุทธเจ้าและธรรมะที่แสดงก็เหมือนธรรมกถาของพระพุทธเจ้าทั้งหลาย

ในครั้งนั้นพราหมณ์ชราผู้หนึ่งขอทรัพย์ได้ 1,000 กหาปณะแล้วนำไปฝากไว้กับพราหมณ์อีกตระกูลหนึ่ง  พราหมณ์ที่รับฝากทรัพย์ไว้เห็นพราหมณ์ชราหายไปนานก็นำทรัพย์ออกใช้จนหมด  ครั้นพราหมณ์ชรากลับมาทวงทรัพย์ก็ยกบุตรสาวให้เป็นภรรยาแทน   พราหมณ์ชราพาหญิงนั้นไปอยู่ที่หมู่บ้านพราหมณ์แห่งหนึ่ง   ต่อมาภรรยาพราหมณ์ลอบเป็นชู้กับพราหมณ์หนุ่มและต้องการให้สามีออกจากบ้าน  จึงขอให้พราหมณ์ชราไปขอทานเพื่อจะได้ทรัพย์ไปหาทาสชายหญิงมาใช้งาน  พราหมณ์ชราเที่ยวไปขอทานได้ทรัพย์ 700 กหาปณะแล้วก็กลับบ้าน  ระหว่างทางแก้ไถ้กินข้าวสัตตูที่ภรรยาจัดเป็นเสบียงให้แล้วลงไปดื่มน้ำโดยไม่ได้ผูกปากไถ้  งูเห่าตัวหนึ่งเลื้อยเข้าไปกินข้าวสัตตูแล้วขดตัวอยู่  พราหมณ์กลับมามิได้ตรวจตรายกไถ้แบกไป  รุกขเทวดาองค์หนึ่งกล่าวแก่พราหมณ์ชราว่าถ้าพราหมณ์พักแรมในป่าพราหมณ์จะตาย  ถ้ากลับบ้านในวันนี้ภรรยาจะตาย  พราหมณ์ได้ยินแต่เสียงไม่เห็นเทพยดาก็ร้องไห้ด้วยความพรั่นพรึงกลัวตายไปจนถึงประตูเมืองพาราณสี   วันนั้นเป็นวันอุโบสถซึ่งเป็นวันเสนกบัณฑิตโพธิสัตว์แสดงธรรม  พราหมณ์ชราคิดว่าตนควรจะได้สดับธรรมเทศนาของบัณฑิตซึ่งอาจปลดเปลื้องความทุกข์ได้  จึงเข้าไปยังที่แสดงธรรมพร้อมคนทั้งหลาย   เสนกบัณฑิตเห็นพราหมณ์ยืนร้องไห้อยู่ก็ถามสาเหตุ  เมื่อพราหมณ์เล่าให้ฟัง เสนกบัณฑิตรู้ด้วยปัญญาว่ามีงูเห่าอยู่ในไถ้ก็บอกให้พราหมณ์วางไถ้ลงแล้วใช้ไม้เคาะ  งูก็เลื้อยออกมา  หมองูจับงูนั้นไปปล่อยในป่า  พราหมณ์ยกเงิน 700 กหาปณะให้เสนกบัณฑิตเป็นการบูชาคุณแต่เสนกบัณฑิตไม่รับ  กลับให้เงินแก่พราหมณ์อีก 300 เพื่อให้เต็ม 1,000  แล้วถามว่าผู้ใดใช้ให้พราหมณ์ไปเที่ยวขอทรัพย์  เมื่อรู้ว่าเป็นภรรยาของพราหมณ์  เสนกบัณฑิตบอกว่านางพราหมณีนั้นคงมีชู้และจะนำทรัพย์ไปให้ชายชู้   เมื่อพราหมณ์ชรากลับไปให้เก็บทรัพย์ไว้ที่โคนต้นไม้นอกบ้านก่อน   พราหมณ์ชรากลับถึงบ้านก็บอกที่เก็บทรัพย์แก่ภรรยา   นางบอกชายชู้ให้เก็บทรัพย์นั้นไปเสีย   พอรุ่งเช้าพราหมณ์ชราไปหาเสนกบัณฑิตและเล่าความให้ฟัง  เสนกบัณฑิตออกอุบายให้พราหมณ์ชราเชิญพราหมณ์ 14 คนมาบริโภคอาหารเป็นเวลา 7 วัน โดยให้เชิญพราหมณ์ที่คุ้นเคยกับพราหมณ์ชรา 7 คน  และที่คุ้นเคยกับนางพราหมณี 7 คน   วันต่อๆ มาให้ลดลงทีละคน  ในที่สุดเหลือเพียงพราหมณ์หนุ่มที่คุ้นเคยกับนางพราหมณีเพียงคนเดียว  เสนกบัณฑิตให้นำพราหมณ์หนุ่มมาสอบถามจนได้ความจริง  บังคับให้พราหมณ์หนุ่มคืนทรัพย์แก่พราหมณ์ชรา  ลงอาญาแก่นางพราหมณี  ให้ยศแก่พราหมณ์ชราและให้อยู่ในสำนักของตน

สายวรุณ น้อยนิมิตร , เสาวณิต วิงวอน 

ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน)

Attribution-NonCommercial-NoDerivs (CC BY-NC-ND)