หิรัญมาลีเป็นตัวละครในบทละครเรื่องวงศเทวราช (ฉบับหลวงพัฒนพงศ์ภักดี)  เป็นมเหสีของท้าวมหานพสูร*เจ้าเมืองสมุทคีรี* มีธิดาชื่อบุศบง*  และมีขนิษฐาชื่อสุวรรณมาลี*

เมื่อท้าวมหานพสูรออกเดินทางไปยังเกาะแก้วเพื่อจัดให้มีพิธียกศรบนยอดเขาหิรัญบรรพต*  ผู้ใดยกศรได้จะให้สยุมพรกับธิดา  นางหิรัญมาลีได้ติดตามสวามีไปด้วย  ตอนที่ท้าวมหานพสูรกริ้วนางบุศบงว่าคบชู้สู่ชายแล้วสั่งประหารนาง  แม้นางหิรัญมาลีจะอ้อนวอนก็ไม่เป็นผล

ต่อมาท้าวมหานพสูรต้องสูญเสียท้าวสาตราสูร*อนุชา  ท้าวจัตุรัต*สหาย  และพลยักษ์มากมายในการรบกับฝ่ายวงศเทวราช*  จึงปรึกษากับมเหสีว่าควรจะเปลี่ยนยุทธวิธีโดยใช้กลอุบายเพื่อมิให้ต้องเปลืองไพร่พล นางหิรัญมาลีเห็นดีด้วยจึงอาสาไปเยี่ยมนางสุวรรณมาลีซึ่งขณะนั้นยังไม่รู้ว่าท้าวจัตุรัตสวามีเสียชีวิต  เพื่อจะได้ร่วมกันวางแผนสังหารวงศเทวราช

นางหิรัญมาลีออกอุบายให้นางสุวรรณมาลีแปลงเป็นนางบุศบงเดินทางไปหาวงศเทวราชกับนาง  แล้วทูลวงศเทวราชว่าท้าวมหานพสูรให้นางพาธิดามาถวาย  ส่วนท้าวมหานพสูรจะตามมามอบราชสมบัติให้ในวันรุ่งขึ้น  ถ้าได้โอกาสตอนวงศเทวราชบรรทมหลับก็ให้นางสุวรรณมาลีสังหารเสีย

เมื่อนางหิรัญมาลีได้เห็นวงศเทวราชมีรูปโฉมงดงามก็คิดเสียดายว่าถ้านางบุศบงธิดาของตนไม่ถูกท้าวมหานพสูรสั่งประหารเสียก่อนก็จะให้อภิเษกกับวงศเทวราช  สงครามก็คงไม่เกิดขึ้น  นางแสร้งสั่งสอนฝากฝังนางบุศบงแปลงกับวงศเทวราช  แล้วนางหิรัญมาลีก็กลับไปยังเกาะแก้ว 

ต่อมาเมื่อสังขปัด*จับกลอุบายได้  วงศเทวราชจึงให้สังขปัดพานางสุวรรณมาลีไปส่งคืนท้าวมหานพสูร  สังขปัดเยาะเย้ยว่าตนได้นางสุวรรณมาลีเป็นภรรยาแล้ว  ท้าวมหานพสูรสั่งให้พลยักษ์จับสังขปัด  สังขปัดจึงร่ายเวทให้ถ่านเพลิงตกจากฟากฟ้าไหม้พลับพลาของท้าวมหานพสูร  พลยักษ์หนีกันชุลมุน  ฝ่ายท้าวมหานพสูรพานางหิรัญมาลีเหาะหนีเปลวไฟขึ้นไปบนฟ้า  สังขปัดเหาะตามมือหนึ่งชิงศรและพระขรรค์ของท้าวมหานพสูรได้  อีกมือหนึ่งฉุดกรขวาของนางหิรัญมาลีจากเอวสวามี  ฝ่ายท้าวมหานพสูรฉวยกรซ้ายของนางไว้ได้  ต่างยื้อยุดกันไปมา  สังขปัดร่ายเวทเป็น 4 พักตร์  8 กร  แล้วเสกตรีเพชรให้เป็นบ่วงนาค 3 เศียรมัดกรท้าวมหานพสูรกับนางหิรัญมาลีพาลงสู่พื้นดิน  ท้าวมหานพสูรเสียใจคร่ำครวญจนสลบไป  นางหิรัญมาลีคิดว่าสวามีสิ้นชีวิตก็สลบไปด้วย  สังขปัดจะสังหารเสียก็เห็นว่าทั้งสองเป็นชนกชนนีของนางบุศบง  เกรงว่าวงศเทวราชจะกริ้วจึงร่ายมนตร์ให้บ่วงนาคคลายรัด   ท้าวมหานพสูรและนางหิรัญมาลีก็ฟื้นคืนสติ  สังขปัดจึงพาทั้งสองไปเฝ้าวงศเทวราช  ท้าวมหานพสูรยังคงมีทิฐิ  ให้นางหิรัญมาลีถวายบังคมเพียงผู้เดียว  บอกว่าตนจะยอมถวายบังคมก็ต่อเมื่อวงศเทวราชได้แสดงให้เห็นประจักษ์ว่ามีฤทธิ์เดชจริง  โดยให้ไปยกศรที่ยอดเขาหิรัญบรรพต  ถ้ายกได้ก็จะยอมสวามิภักดิ์และถวายเมืองให้ครอง