TLD-003-5405

อุเทน (ชื่อตัวละคร)

อุเทนคำฉันท์  

อุเทนเป็นตัวละครในนิทานเรื่องอุเทนคำฉันท์ เป็นโอรสของพระเจ้าปรันตปะ*แห่งกรุงโกสามพี*กับพระมเหสี 

เมื่อครั้งที่พระมารดาถูกพญานกหัสดีลิงค์โฉบคาบไปนั้น พระอุเทนยังอยู่ในครรภ์ พญานกวางนางลงบนคาคบไทรหมายจะจิกกิน พระมเหสีตบหัตถ์ส่งเสียงขับไล่พญานกจนหนีไป วันรุ่งขึ้นนางก็ประสูติพระอุเทนบนคาคบไทรนั้น ต่อมาอัลกัป*ดาบสมาพบจึงนำนางและโอรสไปเลี้ยงดู เมื่อพระอุเทนเจริญวัย พระดาบสก็สอนวิชายิงธนู เวทมนตร์คาถา และศิลปศาสตร์ต่าง ๆ ให้  จนเติบใหญ่อายุได้ 12 ปี  วันหนึ่งอัลกัปดาบสตรวจดูดวงดาวพบว่าพระเจ้าปรันตปะใกล้สิ้นพระชนม์จึงบอกแก่พระมเหสีและพระอุเทน  นางจึงเล่าความเป็นมาแก่โอรส แล้วให้พระอุเทนเดินทางกลับเมืองโดยนางไม่ได้เสด็จกลับไปด้วย พระดาบสได้สอนวิชาพิณวิเศษและมอบพิณวิเศษ พระแสงศร และพระขรรค์ให้ พระมารดาประทานผ้ากัมพลและพระธำมรงค์ให้  พระอุเทนร่ายมนตร์เรียกช้างมลหัตถี 10 ตระกูล  แล้วเลือกเฉพาะช้างพลายหนุ่มร่วมเดินทางสู่กรุงโกสามพีทางทิศปราจีณ  ระยะทางที่ควรเดินทางเดือนหนึ่งนั้น เทพช่วยย่นระยะทางให้เดินทางได้ใน 7 วัน  ชาวเมืองแตกตื่นที่เห็นโขลงช้างแล้วมาเฝ้าพระอุเทน  เห็นพระองค์มีกายงามดังเทพบุตรและได้รู้ว่าเป็นโอรสของพระเจ้าปรันตปะผู้ล่วงลับ พระอุเทนถามความเป็นไปภายในเมือง  ชาวบ้านทูลว่าเหล่าเสนาพฤฒามาตย์มิได้เชิญใครขึ้นครองราชย์ด้วยเชื่อว่าหน่อเนื้อเชื้อไขของพระเจ้าปรันตปะจะกลับมาตามคำทำนาย  แต่ได้ร่วมกันดูแลว่าราชการงานเมืองไว้ให้เป็นปกติสุข

พระอุเทนขึ้นครองกรุงโกสามพี  เมื่อถึงวันนักขัตฤกษ์ที่ชาวเมืองต้องไปอาบน้ำชำระบาป  พระเจ้าอุเทนได้พบนางสามาวดี*ธิดาบุญธรรมของเศรษฐีโฆสกะ*ที่ไปอาบน้ำตามประเพณี  พระเจ้าอุเทนพึงใจรูปโฉมของนางจึงให้คนไปขอกับโฆสกเศรษฐี โฆสกเศรษฐีอาลัยรักธิดาจึงปฏิเสธไม่ยอมยกให้โดยอ้างว่านางเป็นชาวชนบทไม่รู้ธรรมเนียม  พระเจ้าอุเทนกริ้วให้ขับไล่โฆสกเศรษฐีและข้าไทและยึดบ้านเรือนทั้งหมด  นางสามาวดีกลับมาในตอนเย็นก็ตกใจ บอกบิดาว่าไม่ควรล้อเล่นกับพระเจ้าแผ่นดิน  ขอให้พานางไปถวายตัว ในที่สุดนางสามาวดีก็ได้เป็นมเหสีของพระเจ้าอุเทน

ต่อมาพระเจ้าจัณฑประโชต*แห่งกรุงอุชเชนี*รู้ว่าพระเจ้าอุเทนมีนครใหญ่เทียมเท่านครของพระองค์และมีพิณวิเศษควบคุมช้างได้จึงทำอุบายสร้างช้างเผือกกลมาล่อ  พระเจ้าอุเทนเสด็จไปคล้องช้าง  ทรงดีดพิณและร่ายมนตร์  แต่ช้างนั้นเป็นช้างยนต์จึงไม่หยุดตามมนตร์พิณ  พระเจ้าอุเทนสนเท่ห์พระทัยเสด็จตามไปดีดพิณเร่งเร้าเพื่อจับช้างเผือกนั้น  จนในที่สุดพลัดเข้าไปในวงล้อมของพระเจ้าจัณฑประโชต  ถูกนำไปคุมขังไว้ยังคุกนักโทษเมืองอุชเชนี  เมื่อทรงรู้ว่าหลังจากที่พระเจ้าจัณฑประโชตจับพระองค์มาได้ก็เอาแต่ดื่มสุราเมามาย  พระเจ้าอุเทนกล่าวแก่นายทัณฑบาลผู้คุมโดยมิได้หวาดกลัวว่า   ธรรมเนียมกษัตริย์ชอบแต่ทำการศึกซึ่งหน้ามิใช่การเอาชนะด้วยกลอุบาย  และเมื่อจับศัตรูมาได้ก็ควรประหารหรือควรปล่อยเพื่อเป็นพระเกียรติยศ  แต่การที่จับศัตรูมาแล้วตนเองเอาแต่เฉลิมฉลองเช่นนี้หาควรไม่  วิสัยของพระเจ้าจัณฑประโชตนั้นเป็นวิสัยสตรีมิใช่วิสัยกษัตริย์  นายทัณฑบาลก็นำความไปทูลพระเจ้าจัณฑประโชต  พระเจ้าจัณฑประโชตกริ้ว  ให้นำตัวพระเจ้าอุเทนมาเฝ้า  พระเจ้าอุเทนไม่ยอมถวายบังคมโดยบอกว่าตนเป็นคนโทษแม้ไหว้ใครก็หามีศักดิ์ศรีไม่  ถ้าจะให้แสดงความเคารพ ควรเคารพในทางไมตรีมีศักดิ์เสมอกัน

เมื่อพระเจ้าจัณฑประโชตบังคับให้สอนมนตร์พิณ  พระเจ้าอุเทนทูลว่าหากจะเรียนผู้เรียนควรกราบไหว้อาจารย์ก่อน  พระเจ้าจัณฑประโชตไม่ยอมทำตาม แต่ใช้อุบายส่งนางวาสุละทัตร*ธิดามาเรียนมนตร์พิณโดยบอกนางว่าบุรุษผู้สอนนั้นเป็นชายโรคเรื้อน  ให้นางเรียนมนตร์โดยผ่านม่านกั้น  และพระเจ้าจัณฑประโชตบอกพระเจ้าอุเทนว่าผู้มาเรียนนั้นเป็นหญิงค่อม  การเรียนมนตร์ผ่านม่านกั้นนั้นทำให้ได้ยินเสียงไม่ถนัดไม่สามารถว่าคาถาตามได้ถูก  พระเจ้าอุเทนจึงตำหนินางว่าเป็นนางค่อมด้อยปัญญา  นางโกรธจึงโต้ตอบว่าอีกฝ่ายก็เป็นชายโรคเรื้อนแล้วเปิดผ้าม่านกั้นออก  ทั้งสองได้พบกันและมีความประดิพัทธ์พึงใจกัน  พระเจ้าอุเทนเล่าความเป็นมาของพระองค์ให้นางฟังและได้ร่วมอภิรมย์กับนาง

ต่อมาพระเจ้าอุเทนคิดจะหนีกลับนครโกสามพีได้กล่าวชักชวนนางวาสุละทัตรกลับไปด้วยกัน   นางออกอุบายขออนุญาตพระบิดาเปิดประตูเมืองและขอนำพาหนะวิเศษออกมาใช้ได้ในทุกยาม อ้างว่าเพื่อการเรียนมนตร์เพลงพิณให้สำเร็จ  พระบิดาอนุญาต  วันหนึ่งพระเจ้าจัณฑประโชตเสด็จประพาสอุทยาน  พระธิดาจึงให้พระเจ้าอุเทนปลอมเป็นควาญแล้วทั้งสององค์เสด็จขึ้นช้างพังภัททวดี*  ออกจากประตูเมืองอ้างจะไปเก็บยา  ชาวเมืองสังเกตเห็นพิรุธรีบไปแจ้งแก่เจ้ากรุงอุชเชนีก็ตามสกัดมิทัน   ก็กลับถึงกรุงโกสามพี

ต่อมาพระเจ้าอุเทนถูกนางมาคัณฑีย์*ซึ่งเป็นสนมทูลยุยลว่านางสามาวดีซึ่งเลื่อมใสศรัทธาในพระพุทธเจ้ามีจิตประดิพัทธ์พระพุทธเจ้า พระเจ้าอุเทนไม่เชื่อจึงยังคงอนุญาตให้นางปฏิบัติธรรมได้ตามใจ นางมาคัณฑีย์ยังคงใส่ร้ายนางสามาวดีอีกหลายครั้งจนพระเจ้าอุเทนทรงระแวง อยู่มาวันหนึ่งนางมาคัณฑีย์ได้นำงูมาใส่ไว้ในพิณของพระเจ้าอุเทนซึ่งเก็บไว้ที่ปราสาทนางสามาวดี  เมื่อถึงวันที่พระเจ้าอุเทนเสด็จไปหานางสามาวดีที่ปราสาท นางมาคัณฑีย์ก็ขอตามเสด็จด้วยแล้วแสร้งร้องว่าพบงูในพิณ   พระเจ้าอุเทนกริ้วนางสามาวดี รับสั่งให้ประหารชีวิตนางด้วยศรแต่ศรกลับเวียนประทักษิณรอบนางสามาวดีแล้วจะกลับเข้าทำร้ายพระเจ้าอุเทน   พระเจ้าอุเทนขอโทษนางและอนุญาตให้นางทำบุญได้ตามสมัครใจ  อยู่ต่อมาพระเจ้าอุเทนได้เสด็จออกประพาสไพร 

(ต้นฉบับจบเพียงนี้)

ดาวรัตน์ ชูทรัพย์ 

ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน)

Attribution-NonCommercial-NoDerivs (CC BY-NC-ND)