อุยเอี๋ยนเป็นตัวละครในเรื่องสามก๊ก (จีนกลางเรียกว่าวุ่ยเอี๋ยน) เป็นชาวเมืองงีหยง*  สูง 6 ศอก หน้าแดงดังลูกพุทราสุก  รับราชการเป็นนายทหารชั้นผู้น้อยของเล่าเปียว*อยู่ในเมืองซงหยง 1* 

เมื่อเล่าปี่*หนีโจโฉ*จากเมืองอ้วนเซีย 4*มาเรียกให้เล่าจ๋อง*เปิดประตูเมืองซงหยงรับ  ชัวมอ*และเตียวอุ๋น*ยิงเกาทัณฑ์ลงมาจากบนกำแพงเมือง   อุยเอี๋ยนเอาง้าวไล่ฟันผู้รักษาประตูแล้วเปิดประตูเมืองรับเล่าปี่   แต่ถูกบุนเพ่ง*คุมทหารเข้ามารบขัดขวางจนพลัดกับเล่าปี่จึงหนีไปอยู่กับฮันเหียน*เจ้าเมืองเตียงสา*   ต่อมาเมื่อกวนอู*ตีเมืองเตียงสา   ฮันเหียนระแวงว่าฮองตง*จะแปรพักตร์ไปเข้ากับกวนอูจึงสั่งประหาร   อุยเอี๋ยนช่วยชีวิตฮองตงไว้และฆ่าฮันเหียนตาย  กวนอูพาอุยเอี๋ยนไปพบเล่าปี่ ขงเบ้ง*จะฆ่าอุยเอี๋ยนฐานทรยศฆ่าเจ้านายของตนแต่เล่าปี่ขอไว้   อุยเอี๋ยนเป็นกำลังสำคัญของเล่าปี่ในการตีเมืองเอ๊กจิ๋ว*ของเล่าเจี้ยง*   อุยเอี๋ยนเคยแข่งดีกับฮองตงจนรบพลาดตกม้าเกือบถูกข้าศึกแทงแต่ฮองตงช่วยชีวิตไว้ทัน   หลังจากได้เมืองเอ๊กจิ๋วซึ่งกินพื้นที่ส่วนใหญ่ของมณฑลเสฉวน*แล้วไม่นานเล่าปี่ตีชิงเมืองฮันต๋ง 2*ของโจโฉ   เตียวคับ*แม่ทัพของโจโฉตั้งมั่นในด่านไม่ยอมออกรบ   เตียวหุย*ทำกลเสพสุราเมาแล้วด่าท้าทายเตียวคับ   ขงเบ้งให้อุยเอี๋ยนนำสุราดีใส่ไห 3 เล่มเกวียนมาให้เตียวหุยและช่วยเตียวหุยทำกลอุบายจนตีด่านได้   โจโฉยกทัพมาป้องกันเมืองฮันต๋งเองและพูดเกลี้ยกล่อมอุยเอี๋ยนให้แปรพักตร์ไปอยู่กับตน   อุยเอี๋ยนโกรธเอาเกาทัณฑ์ยิงถูกปากโจโฉ  ฟันหน้าหัก 2 ซี่ตกลงจากม้า ถอยทัพกลับไป   เล่าปี่ได้เมืองฮันต๋งรวมกับเมืองเอ๊กจิ๋วเป็นแคว้นเสฉวน   ขุนนางทั้งปวงยกเล่าปี่เป็นฮันต๋งอ๋อง   ขงเบ้งเป็นเสนาบดีผู้ใหญ่ กวนอู เตียวหุย จูล่ง* ม้าเฉียว* และฮองตงเป็นทหารเสือ อุยเอี๋ยนเป็นทหารเอก    เล่าปี่ชื่นชมไว้ใจอุยเอี๋ยนมากแต่ขงเบ้งคาดการณ์ว่าต่อไปอุยเอี๋ยนจะเป็นกบฏจึงไม่สนับสนุน

เมื่อสิ้นเล่าปี่แล้วอุยเอี๋ยนยังมีบทบาทสำคัญในการศึกสงครามตลอดมา   คราวปราบเบ้งเฮ็ก*อุยเอี๋ยนจับตัวเบ้งเฮ็กได้ 2 ครั้ง คือ ครั้งที่ 1 และครั้งที่ 4   เมื่อขงเบ้งยาตราทัพไปตีวุยก๊ก*ครั้งแรก อุยเอี๋ยนเสนอให้รบแบบจู่โจม   โดยอาสานำกำลังห้าพันยกโอบไปตั้ง ณ ตำบลคอนจูน* สกัดทางเมืองเตียงอั๋น* เมืองลกเอี๋ยง* ล่อให้แฮหัวหลิม*ออกมารบ   แล้วขงเบ้งตีกระหนาบหลังชิงเมืองเตียงอั๋น   แล้วรุกต่อไปก็จะได้เมืองลกเอี๋ยงโดยง่าย   แต่ขงเบ้งกลัวทัพเมืองลกเอี๋ยงตีกระหนาบจึงไม่ยอมทำตาม อุยเอี๋ยนยอมรบตามแผนของขงเบ้ง   ทำตามกลอุบายขงเบ้ง   ทำให้เกียงอุยยอมสวามิภักดิ์ร่วมกับจูล่งตีทัพโจจิ๋น*แตก   เมื่อขงเบ้งให้ม้าเจ๊ก*ไปรักษาตำบลเกต๋ง* ให้อุยเอี๋ยนเป็นกองหลังช่วยระวังรักษาเกต๋ง   อุยเอี๋ยนทักท้วงแต่ก็ยอมทำตามคำสั่ง   เมื่อเสียเกต๋งอุยเอี๋ยนพยายามตีชิงคืนแต่ไม่สำเร็จ

ในการตีวุยก๊กครั้งที่ 2 ขงเบ้งให้อุยเอี๋ยนเป็นแม่ทัพหน้าตีตำบลตันฉอง*ไม่สำเร็จ   ขงเบ้งโกรธมากแทบจะสั่งประหารอุยเอี๋ยน    ต่อมาขาดเสบียงขงเบ้งถอยทัพกลับมอบหมายให้อุยเอี๋ยน เป็นกองระวังหลัง   อุยเอี๋ยนสามารถฆ่าอองสง*นายทหารผู้มีกำลังและฝีมือกล้าแข็งของวุยก๊กได้   ในการตีวุยก๊กครั้งที่ 3 ขงเบ้งต้องถอยทัพกลับเพราะขาดเสบียงอีกถูกสุมาอี้*ยกทัพตามมา  ขงเบ้งประชุมแม่ทัพนายกอง   ต้องการคนมีฝีมืออาสาเป็นกองหลังรับมือทัพสุมาอี้   ขงเบ้งมองดูอุยเอี๋ยนแต่อุยเอี๋ยนก้มหน้าเสียไม่ยอมอาสา  อ๋องเป๋ง*กับเตียวเอ๊ก*จึงอาสาไปแทน   การตีวุยก๊กครั้งที่ 4 อุยเอี๋ยนและตันเซ็ก*วิจารณ์ตำหนิยุทธวิธีของขงเบ้ง   แล้วตันเซ็กฝ่าฝืนคำสั่งออกรบพ่ายแพ้จึงถูกสั่งประหาร และขงเบ้งวิจารณ์อุยเอี๋ยนให้เต็งจี๋ฟังว่า “อุยเอี๋ยนนี้เป็นคนใจมิตรง ครั้นจะกำจัดเสียก็เสียดายฝีมือจำเป็นจำเอาไว้ใช้ไปพลาง”

ศึกตีวุยก๊กครั้งที่ 5 อุยเอี๋ยนกับกวนหิน*ทำตามอุบายขงเบ้ง   รบล่อให้เตียวคับ*นายทหารเอกของวุยก๊กเข้าซอกเขาถูกห่าเกาทัณฑ์ระดมยิงตาย   ศึกตีวุยก๊กครั้งสุดท้ายของขงเบ้ง     สุมาอี้*หลงกลขงเบ้งเกือบถูกเลียวฮัว*ฆ่าตาย   เลียวฮัวได้หมวกทองของสุมาอี้ไปเป็นผลงาน  อุยเอี๋ยนริษยาออกท้าสุมาอี้รบเพื่อจะเอาความชอบอยู่เสมอแต่สุมาอี้ไม่ยอมออกรบด้วย   ต่อมาขงเบ้งป่วยทำพิธีสเดาะเคราะห์    อุยเอี๋ยนบุ่มบ่ามเข้าไปชนโคมเสี่ยงทายดับ

หลังจากขงเบ้งตายแล้วเอียวหงี*ได้เป็นผู้บัญชาการถอยทัพตามคำสั่งขงเบ้ง   อุยเอี๋ยนไม่ยอมอยู่ใต้บังคับบัญชาของเอียวหงีจึงมีเรื่องขัดแย้งกันอย่างรุนแรง    ต่างฝ่ายต่างถวายฎีกาฟ้องร้องต่อพระเจ้าเล่าเสี้ยน*ว่าอีกฝ่ายหนึ่งกบฏ   เจียวอ้วน*มหาอุปราชรับรองความจงรักภักดีของเอียวหงี อุยเอี๋ยนจึงตกที่นั่งกบฏไปโดยปริยายจนปรารภว่าจะไปสวามิภักดิ์ต่อพระเจ้าโจยอย*   จากนั้นนำทัพมาประชิดกำแพงเมืองหวังจะจับตัวเอียวหงี    เอียวหงีทำตามอุบายที่ขงเบ้งสั่งไว้   อุยเอี๋ยนหลงกลถูกม้าต้าย*ตัดศีรษะ