จันทกุมารเป็นตัวละครในเรื่องจันทราชชาดก ในปัญญาสชาดก เป็นพระโพธิสัตว์ เป็นบุตรพ่อค้าชื่อธนกะ*กับนางนันทา*ซึ่งอยู่ในเมืองพาราณสี

คืนก่อนที่นางนันทาจะคลอดบุตรฝันว่ามีดาบสเหาะมาและนำจันทรมณฑลมาวางไว้ในมือ นางจึงให้ชื่อบุตรว่าจันทกุมาร เมื่อจันทกุมารเจริญวัยได้ 16 ปี มีความรอบรู้ศิลปศาสตร์ทั้งปวง และเป็นที่รักใคร่ของคนทั่วไปจึงคิดว่าตนมีความสามารถเพียงพอที่จะติดตามพ่อค้า 500 คนไปค้าขายที่เมืองสุวรรณภูมิได้ แม้บิดามารดาจะทัดทานว่าอันตรายแต่จันทกุมารก็ยืนยันที่จะไป

ระหว่างเดินทางเมื่อเรือหยุดแวะพักที่ใด จันทกุมารจะซื้อสัตว์ต่างๆ ลงเรือทุกครั้ง โดยแจ้งแก่พ่อค้าอื่นว่าจะนำสัตว์ไปปล่อยซึ่งเขาเห็นว่าเป็นการทำบุญอย่างหนึ่งแต่พ่อค้าอื่นต่างเห็นว่าเป็นการสิ้นเปลืองโดยไร้ประโยชน์ เมื่อเรือสำเภาแล่นมาถึงชายฝั่งแห่งหนึ่งที่มีภูเขาสูงใหญ่งดงาม

จันทกุมารได้นำสัตว์ไปปล่อยไว้ที่ภูเขาและได้นำน้ำสะอาด 8 หม้อถวายพระเถระที่เจริญภาวนาอยู่ที่ภูเขานั้นได้ใช้ชำระร่างกาย ขณะที่ถวายน้ำได้ตั้งจิตอธิษฐานว่าขอให้บุญครั้งนี้ส่งผลให้ตนได้เป็นพระพุทธเจ้าในอนาคต จากนั้นจึงลงเรือสำเภาเดินทางต่อแต่เกิดพายุพัดจนเรือแตก พ่อค้าอื่นพากันตกใจจึงตกเป็นอาหารของปลา

ส่วนจันทกุมารได้ใช้ผ้าชุบน้ำมันพันตัวปีนขึ้นบนเสากระโดงแล้วกระโดดข้ามฝูงปลาจึงรอดชีวิตมาได้ จันทกุมารว่ายน้ำอยู่กลางทะเลจนนางมณีเมขลา*มาพบและช่วยอุ้มไปไว้ในราชอุทยานเมืองสุวรรณภูมิ*ที่พระราชาเพิ่งสิ้นพระชนม์และมีพระธิดาองค์เดียวจึงไม่มีผู้สืบราชบัลลังก์ เหล่าอำมาตย์ได้ปล่อยปุสสรถเสี่ยงทาย ปุสสรถได้มาหยุดที่จันทกุมาร ปุโรหิตซึ่งตามปุสสรถมาได้ตรวจดูเท้าของจันทกุมารพบว่ามีลักษณะของผู้ที่จะได้ครองทวีปทั้งสี่จึงเชิญขึ้นปุสสรถนำกลับเข้าพระนครและได้อภิเษกจันทกุมารขึ้นเป็นพระเจ้าจันทราชา*และให้พระธิดาสิมพลี*เป็นพระมเหสี

พระเจ้าจันทราชาให้ราชบุรุษไปรับบิดามารดามาอยู่ด้วยและด้วยบุญกุศลที่เคยปล่อยสัตว์ บรรดาสัตว์ชนิดละแปดหมื่นสี่พันจึงได้นำเครื่องสักการะต่างๆ มาถวายพระเจ้าจันทราชาทุกวันแต่พระเจ้าจันทราชาคิดว่ายังทำบุญกุศลไม่เพียงพอจึงได้ทำสัตตสดกมหาทานและด้วยอำนาจของทานบารมีนี้ทำให้เกิดแผ่นดินไหว เขาพระสุเมรุโอนอ่อน มหาสมุทรปั่นป่วน ฝนและลูกเห็บตกลงมาเกลื่อนกล่น พระอินทร์เสด็จลงมาสรรเสริญและอำนวยพร พระเจ้าจันทราชาทรงทำบุญอย่างต่อเนื่องจนสิ้นอายุจึงเสด็จสู่สวรรค์ชั้นดุสิต