TLD-003-0935

จัมเปยยะ (ชื่อตัวละคร)

จัมเปยยชาดก   นิบาตชาดก  

จัมเปยยะเป็นตัวละครในชาดกเรื่องจัมเปยยชาดก วีสตินิบาต ในนิบาตชาดก

พระเจ้าอังคติ*ผู้ครองอังครัฐทำศึกกับพระเจ้ามคธราช*อยู่เนืองๆ ต่างก็ผลัดกันแพ้ผลัดกันชนะ ครั้งหนึ่งพระเจ้ามคธราชเพลี่ยงพล้ำ ถูกฝ่ายพระเจ้าอังคติไล่ตาม พระเจ้ามคธราชทรงม้าโจนลงไปในแม่น้ำจัมปานทีเพื่อจะตายให้พ้นเงื้อมมือข้าศึก ใต้แม่น้ำจัมปานทีมีนาคพิภพซึ่งพญานาคราชจัมเปยยะครองอยู่ เมื่อรู้ว่าพระเจ้ามคธราชพ่ายแพ้หนีศัตรูมา พญานาคราชก็ช่วยเหลือ พาพระเจ้ามคธราชกลับขึ้นไปต่อสู้กับพระเจ้าอังคติ จนสังหารพระเจ้าอังคติได้ และได้ครองเมืองทั้งสองสืบมา

พระเจ้ามคธราชมีไมตรีอันดีต่อพญานาคราช โปรดให้สร้างรัตนมณฑปไว้ริมฝั่งแม่น้ำ ถึงเวลาสิ้นปีก็เสด็จไปทำพิธีพลีกรรมแก่พญานาคราช เมื่อพญานาคราชขึ้นมารับพลีกรรม ฝูงชนก็พากันมาชื่นชมทรัพย์ศฤงคารของพญานาคราช

ในครั้งนั้นพระโพธิสัตว์เสวยพระชาติในตระกูลคนเข็ญใจ ได้ไปดูพิธีกรรมที่ริมฝั่งน้ำ เมื่อเห็นทรัพย์สมบัติของพญานาคราชก็อยากจะมีสมบัติเช่นนั้นบ้าง จึงตั้งใจบำเพ็ญทาน รักษาศีล แล้วได้ไปเกิดเป็นพญานาคจัมเปยยะในนาคพิภพแทนพญานาคจัมเปยยะตัวเดิมซึ่งสิ้นชีพ แต่เมื่อมีกำเนิดเป็นพญานาค พระโพธิสัตว์กลับรู้สึกรำคาญร่างกายที่ใหญ่โตจนอยากจะตายเสียให้พ้น นางนาคชื่อสุมนา*พาเหล่านางนาคมาขับกล่อมถวายเพื่อให้จัมเปยยนาคราชเพลินในกามารมณ์จนระงับความคิดที่จะตาย แต่อยู่ต่อมาก็เกิดความรำคาญอีก จึงคิดจะกลับไปเป็นมนุษย์เพื่อจะได้บำเพ็ญธรรมให้พ้นทุกข์ แต่นางนาคสุมนาก็พาเหล่านางนาคมาบำเรอจนจัมเปยยนาคราชศีลขาดอยู่เนืองๆ จัมเปยยนาคราชคิดว่าควรจะไปให้พ้นจากนาคพิภพ จึงขึ้นไปรักษาอุโบสถกรรมอยู่บนจอมปลวกที่หมู่บ้านแห่งหนึ่ง ชาวเมืองเห็นพญานาคก็พากันมาบูชาและขอพรต่างๆ

เมื่อถึงวันปาฏิบทจัมเปยยนาคราชก็กลับไปยังนาคพิภพ เป็นเช่นนี้อยู่เสมอ ครั้งหนึ่ง ขณะที่นอนอยู่บนจอมปลวก มีพราหมณ์ชาวเมืองพาราณสีผู้หนึ่งกลับจากเรียนมนตร์ที่เมืองตักสิลา เห็นจัมเปยยนาคราชก็คิดจะจับไปแสดงให้ชาวบ้านดู จึงใช้ยาทิพย์ร่ายมนตร์ ทรมานต่างๆ นานาจนจัมเปยยนาคราชอ่อนแรง แล้วจับตัวไปยังหมู่บ้าน ให้พญานาคแผ่พังพานและแสดงท่าต่างๆ ให้ฝูงชนชม พราหมณ์ผู้นั้นก็ได้ทรัพย์จำนวนมาก

หลังจากพาพญานาคไปแสดงตามเมืองต่างๆ พญานาคก็ซูบผอมเพราะถูกทรมาน และไม่ยอมกินอาหารและน้ำ ฝ่ายนางนาคสุมนาคิดถึงสามี และเห็นน้ำในสระโบกขรณีเป็นสีแดงดังสีเลือดเป็นลางร้ายให้รู้ว่าเกิดอันตรายแก่จัมเปยยนาคราช จึงขึ้นจากนาคพิภพไปตามหา

ครั้นพบพญานาคกำลังถูกทรมานอยู่ที่เมืองพาราณสี นางนาคสุมนาจึงไปขอให้พระราชาปล่อยพญานาค พระราชาจึงเรียกพราหมณ์ผู้เป็นหมองูมาเฝ้า แล้วให้ทรัพย์สินเพื่อแลกกับตัวจัมเปยยนาคราช พราหมณ์จึงยอมปล่อยพญานาคไป จัมเปยยนาคราชทูลเชิญพระราชาไปยังนาคพิภพ เมื่อได้เห็นความอลังการของนาคพิภพ พระราชาจึงถามว่าเหตุใดจึงละสมบัติเหล่านี้ไปบำเพ็ญอุโบสถกรรมในโลกมนุษย์ จัมเปยยนาคราชบอกว่าเพื่อหวังจะกำเนิดเป็นมนุษย์ เมื่อจะเสด็จกลับ จัมเปยยนาคราชก็ให้พระราชาเลือกสมบัติกลับไปตามพระประสงค์ พระราชาขนทรัพย์สมบัติกลับไปเป็นจำนวนมาก

สายวรุณ น้อยนิมิตร , กุสุมา รักษมณี 

ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน)

Attribution-NonCommercial-NoDerivs (CC BY-NC-ND)