จิตรเทวาเป็นตัวละครในเรื่องเฉลิมไตรภพ บางครั้งเรียกว่า จิตรเทเวศร์* จิตรบท* หรือจิตรบาท*
จิตรเทวาเป็นเทวดาองค์หนึ่งซึ่งมีหน้าที่ปฏิบัติตามพระบัญชาของพระอิศวร* พระอุมา* พระพรหมธาดา* และพระนารายณ์* ส่วนใหญ่พระอิศวรเป็นผู้มีพระบัญชา นอกจากจิตรเทวาจะเป็นผู้ลงมือปฏิบัติเองแล้ว ยังมักเป็นผู้นำพระบัญชาไปแจ้งแก่ผู้อื่นที่เกี่ยวข้อง รวมทั้งเป็นผู้นำสารหรือรับถ้อยคำของผู้อื่นมากราบทูลมหาเทพ บทบาทของจิตรเทวาปรากฏหลายตอน เช่น ตอนพระอิศวรตรัสสั่งให้จิตรเทวาตั้งพิธีชุบเทวดารักษาพระเคราะห์ 9 องค์ โดยจัดหาที่ทำพิธีและเชิญรับสั่งไปแจ้งแก่ผู้เกี่ยวข้อง อีกตอนคือตอนที่มหาเทพทั้งสี่ทรงใช้เมาฬี (มวยผม) ของนางอากาศจารี*มาสร้างเป็นอัศวราชสี่ตระกูล* ได้แก่ วลาหก สินธพ อาชาไนย และอัสดรอย่างละคู่เรียบร้อยแล้ว พระอิศวรตรัสสั่งให้จิตรเทวานำม้าทั้ง 8 ม้าไปมอบให้แก่ฤๅษี 4 ตน ณ ป่าฉัททันต์* เมื่อฤๅษีรับม้าแล้วได้ขอให้จิตรเทวานำความไปกราบทูลพระอิศวร
นามานุกรม