ชวนหงส์เป็นตัวละครในเรื่องชวนหังสชาดก เตรสนิบาต ในนิบาตชาดก เป็นพระโพธิสัตว์ ในแผ่นดินพระเจ้าพรหมทัตแห่งเมืองพาราณสี พระโพธิสัตว์เสวยพระชาติเป็นชวนหงส์ มีบริวาร 90,000 อาศัยอยู่ที่เขาจิตตกูฏ

วันหนึ่งพระโพธิสัตว์พาบริวารลงกินข้าวสาลีแล้วบินกลับที่อยู่ พระเจ้าพรหมทัตทรงเห็นหมู่หงส์ก็พอพระทัย ทรงรำพึงว่าพระราชาควรมีกิริยามารยาทดังราชหงส์

วันหนึ่งลูกหงส์ซึ่งเป็นน้องกลางและน้องเล็กของชวนหงส์อยากบินแข่งกับพระอาทิตย์ ชวนหงส์กล่าวห้าม ทั้งสองก็ไม่ฟัง พากันไปบินแข่งกับพระอาทิตย์ แต่หมดแรงเสียก่อน พญาหงส์โพธิสัตว์จึงนำน้องทั้งสองกลับมายังเขาจิตตกูฏ พลางคิดว่าจะทดลองกำลังของตนบ้าง

ชวนหงส์ออกบินแข่งกับพระอาทิตย์ แต่เมื่อบินไปได้สักครู่ก็รู้ว่าไม่มีประโยชน์ ควรบินไปหาพระเจ้าพรหมทัตเพื่อแสดงธรรมให้ฟังจะดีกว่า พระเจ้าพรหมทัตดีพระทัยมาก ทรงต้อนรับชวนหงส์อย่างสมเกียรติและขอให้พญาหงส์แสดงความเร็วที่ใกล้เคียงกับความเร็วที่บินแข่งกับพระอาทิตย์ พญาหงส์ให้หาผู้ยิงธนูเร็วที่สุด 4 คนมายิงธนูออกไป 4 ทิศพร้อมกัน ให้นำกระดิ่งมาผูกคอตนเพื่อให้ได้ยินเสียง เพราะขณะที่พญาหงส์บินไปคาบลูกธนูทั้ง 4 ลูกนั้นจะเร็วมากจนไม่อาจมองเห็นตนได้ พญาหงส์สามารถบินไปคาบลูกธนูทั้ง 4 ลูกมาทิ้งลงที่แทบเท้าของผู้ยิงได้อย่างรวดเร็ว แล้วกล่าวว่า ความเร็วนี้ไม่ใช่ความเร็วสูงสุด ยังมีสิ่งอื่นที่เร็วยิ่งกว่านี้ถึงแสนเท่า ได้แก่อายุสังขารของสรรพสัตว์ทั้งหลายที่ต้องแตกทำลายไป

พระเจ้าพรหมทัตสะดุ้งพระทัย บังเกิดความกลัวมรณภัยจนสิ้นสติไป หลังจากฟื้นแล้วพญาหงส์โพธิสัตว์ก็ถวายโอวาทให้เจริญมรณสติ ประพฤติแต่สุจริต บำเพ็ญบุญกุศลด้วยความไม่ประมาท พระเจ้าพรหมทัตทรงเชิญชวนให้พญาหงส์อยู่ด้วย แต่พญาหงส์กล่าวถึงความรักของมิตรว่า แม้อยู่ไกลกันก็เหมือนอยู่ใกล้กัน แล้วขอกลับไปยังที่อยู่ตามเดิมและสัญญาว่าจะมาเยี่ยมพระเจ้าพรหมทัตเสมอ