พญาชาลวันเป็นตัวละครในนิทานต้นเรื่องของบทละครเรื่องไกรทอง แต่ไม่ปรากฏบทบาทในบทละครเรื่องไกรทอง เป็นพญาจระเข้ มีบิดาชื่อท้าวโคจร* ปู่ชื่อท้าวรำไพ* มีภรรยาชื่อนางวิมาลา* และนางเลื่อมลายวรรณ* อาศัยอยู่ในถ้ำใต้น้ำที่เมืองพิจิตร ในถ้ำนั้นมีแก้ววิเศษซึ่งสามารถบันดาลให้จระเข้ที่อยู่ในถ้ำกลายร่างเป็นมนุษย์และอิ่มทิพย์ ไม่ต้องกินเนื้อมนุษย์หรือบริโภคอาหารอื่นใด แต่หากออกจากถ้ำจะคืนร่างเป็นจระเข้

พญาชาลวันมีนิสัยพาลเกเร มิได้รักษาศีลสัตย์เหมือนท้าวรำไพผู้เป็นปู่ มักออกจากถ้ำเพื่อหาเนื้อมนุษย์กิน วันหนึ่งพญาชาลวันออกจากถ้ำ คืนร่างเป็นจระเข้ว่ายน้ำไปหน้าเมืองพิจิตร เห็นนางตะเภาทอง* และนางตะเภาแก้ว* ลูกสาวเศรษฐีเมืองพิจิตรกำลังเล่นน้ำอยู่ พญาชาลวันนึกรักนางตะเภาทอง จึงคาบนางไปยังถ้ำของตน หลังจากนางฟื้นขึ้น เห็นพญาชาลวันกลายร่างเป็นมนุษย์รูปงามก็พึงใจ พญาชาลวันเกี้ยวพาราสีและได้นางเป็นภรรยา

ฝ่ายเศรษฐีเมืองพิจิตรประกาศให้รางวัลแก่ผู้ที่สามารถปราบจระเข้ที่คาบนางตะเภาทองไป บรรดาหมอจระเข้ต่างอาสาจับพญาชาลวัน แต่ไม่สามารถสู้กับพญาชาลวันได้ กลับถูกพญาชาลวันกัดตายเป็นจำนวนมาก เนื่องจากไม่มีใครรู้ว่าพญาชาลวันเป็นจระเข้วิเศษ มีเขี้ยวแก้วที่ทำให้ฆ่าไม่ตายด้วยเครื่องศัสตราวุธอื่นๆ การจะฆ่าพญาชาลวันได้ต้องแทงด้วยหอกสัตโลหะเท่านั้น เศรษฐีแค้นใจมากจนถึงกับประกาศเพิ่มรางวัลว่าหากผู้ใดสามารถจับจระเข้ตัวนี้ได้ จะยกนางตะเภาแก้วลูกสาวคนเล็กให้เป็นภรรยา และจะแบ่งทรัพย์สมบัติที่มีอยู่ให้ครึ่งหนึ่ง

ไกรทอง* ได้ยินข่าวจึงรับอาสาปราบพญาชาลวัน ไกรทองใช้วิชาอาคมสู้กับพญาชาลวันอย่างเต็มที่ และฆ่าพญาชาลวันได้ด้วยหอกสัตโลหะ