TLD-003-1272

โชติปาล (ชื่อตัวละคร)

อินทริยชาดก   นิบาตชาดก  

โชติปาลเป็นตัวละครในเรื่องอินทริยชาดก อัฏฐกนิบาต ในนิบาตชาดก เป็นพระโพธิสัตว์ ครั้งพระเจ้าพรหมทัตครองเมืองพาราณสี พระโพธิสัตว์เสวยพระชาติเป็นบุตรของปุโรหิตกับนางพราหมณี

เมื่อพระโพธิสัตว์บังเกิด บรรดาอาวุธที่อยู่ทั่วเมืองลุกโพลงขึ้น บิดามารดาและญาติทั้งหลายจึงให้ชื่อว่าโชติปาล เมื่อเจริญวัยโชติปาลไปเรียนศิลปวิทยาที่เมืองตักสิลา สำเร็จแล้วได้แสดงศิลปศาสตร์ให้พระราชาทอดพระเนตร

ต่อมาหนีออกจากวังไปบวชเป็นฤๅษีและได้ฌานอภิญญา มีชื่อว่าโชติปาลดาบส หรือสรภังคดาบส* อาศัยอยู่ในอาศรมป่ามะขวิดซึ่งพระอินทร์เนรมิตถวาย มีดาบสหลายร้อยเป็นบริวาร ดาบสบริวารที่เป็นผู้ใหญ่มี 7 ตน ได้แก่ สาลิสสร* เมณฑิสสร* บัพพติสสร* กาฬเทวิล* กีสวัจฉ* อนุศิษฐ์* และนารท* นารทดาบสซึ่งออกจากอาศรมป่ามะขวิดไปอยู่ในถ้ำเร้นลับแห่งหนึ่งระหว่างเขาอัญชน เห็นทาสีรูปงามผู้หนึ่งนั่งอยู่ริมฝั่งน้ำใกล้ภูเขาอัญชนก็เกิดความรัก ทำให้ฌานเสื่อม มีร่างกายซูบซีดเพราะอดอาหารนอนนิ่งอยู่ 7 วัน กาฬเทวิลดาบสผู้พี่ชายซึ่งไปอยู่ที่โขดศิลา ณ ทักขิณาบถใกล้อวันติราฐล่วงรู้ก็เหาะไปหาและถามอาการป่วยเพื่อจะได้ช่วยรักษา นารทดาบสกล่าวมุสาข่มว่ากาฬเทวิลพูดเหลวไหล กาฬเทวิลไม่อาจทิ้งน้องชายได้จึงไปพาดาบสอีก 3 ตนคือสาลิสสร เมณฑิสสรและบัพพติสสรมาอีก นารทดาบสก็ยังคงข่มดาบสทั้งสามด้วยมุสาวาทเช่นกัน กาฬเทวิลจึงไปพาสรภังคดาบสผู้เป็นอาจารย์มา สรภังคดาบสเทศน์สั่งสอนเรื่องโทษของกาม ให้นารทดาบสละกามกิเลสซึ่งเป็นทุกข์เสีย แล้วสรภังคดาบสได้ยกอดีตนิทานเรื่องหนึ่งเป็นอุทาหรณ์ดังนี้ มาณพพราหมณ์ผู้หนึ่งอยู่ในกาสินิคม มีรูปงามและมีกำลังเท่าช้างสาร วันหนึ่งคิดขึ้นว่าตนจะไม่เลี้ยงดูใครๆ ไม่ว่าบิดามารดาบุตรภรรยาและจะไม่ทำบุญ แต่จะเลี้ยงดูตนเองแต่ผู้เดียว คิดแล้วก็เข้าป่าหิมพานต์ฆ่าเนื้อเลี้ยงชีพอยู่ใกล้ฝั่งแม่น้ำวิธินิยา เมื่อคิดต่อไปว่าถ้าตนมีกำลังถอยลงไม่อาจไล่ล่าเนื้อได้ก็ต้อนเนื้อขังไว้ระหว่างภูเขา ปิดทางไม่ให้ฝูงเนื้อออกไปป่าได้และฆ่าเนื้อตามใจชอบ

ครั้นเวลาล่วงไปกรรมที่ฆ่าเนื้อนั้นเกิดเป็นทิฏฐธรรมเวทนีคือให้ผลในปัจจุบัน มือเท้าของมาณพหายไปหมด ไม่อาจพลิกตัวไปมาได้ ร่างกายแตกปริเป็นริ้วรอย เหี่ยวแห้งเพราะไม่ได้กินอาหารและน้ำ ต้องทนทุกขเวทนาอย่างมาก ครั้งนั้นพระเจ้าสีวิราช*แห่งสีวิรัฐ*ดำริจะไปเสวยเนื้อย่างในป่า จึงมอบราชสมบัติให้อำมาตย์ดูแลแล้วพระองค์ก็เสด็จเข้าป่าฆ่าเนื้อเสวย เมื่อทอดพระเนตรเห็นมาณพซึ่งทุกข์ทรมานอยู่นั้นก็สะดุ้งพระทัย มาณพเตือนไม่ให้พระองค์ทำบาป ขอให้เสด็จกลับวังและบำเพ็ญบุญมีทานเป็นต้น พระเจ้าสีวิราชทรงกระทำตาม เมื่อสิ้นพระชนม์ก็ไปเกิดในสวรรค์ เมื่อพระสรภังคดาบสเล่าเรื่องจบแล้ว นารทดาบสได้ขอขมาและทำกสิณบริกรรม ทำให้ฌานที่เสื่อมไปกลับคืนตามเดิม

เสาวณิต วิงวอน 

ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน)

Attribution-NonCommercial-NoDerivs (CC BY-NC-ND)