รหัสชุดข้อมูล
ชื่อ - สกุล
สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส / พระองค์เจ้ามนุษยนาคมานพ
เกิด
วันที่ 12 เมษายน พ.ศ. 2403
เสียชีวิต
วันที่ 2 สิงหาคม พ.ศ. 2464
ประวัติ
สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส พระนามเดิม พระองค์เจ้ามนุษยนาคมานพ พระราชโอรสพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวประสูติแต่เจ้าจอมมารดาแพ พระสนมเอก เมื่อวันที่ 12 เมษายน พ.ศ. 2403 ทรงศึกษาเบื้องต้นในสำนักเจ้านายฝ่ายในในพระบรมมหาราชวัง ทรงศึกษาภาษาบาลีและอักษรขอมกับพระยาปริยัติธรรมธาดา (เปี่ยม) และทรงศึกษาวิชาภาษาอังกฤษ วิชาการสมัยใหม่ตามพระราชดำริในสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
พระองค์เจ้ามนุษยนาคมานพทรงบรรพชาเป็นสามเณรเมื่อพระชนมายุ 14 ปี จนพระชนมายุได้ 18 ปี จึงทรงลาผนวช แล้วเข้ารับราชการในตำแหน่งเจ้าพนักงานสารบบฎีกา กรมราชเลขานุการ เมื่อมีพระชนมายุ 20 ปี ทรงผนวชเป็นพระภิกษุ เสด็จประทับ ณ วัดบวรนิเวศวิหาร ทรงดำรงอยู่ในสมณเพศตลอดพระชนม์ชีพ
ในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงได้รับพระกรุณาโปรดเกล้าฯ สถาปนาเป็นพระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นวชิรญาณวโรรส มีสมณศักดิ์เป็นพระราชาคณะเจ้าคณะรองเมื่อพ.ศ. 2424 ต่อมาพ.ศ. 2449 เป็นพระเจ้าน้องยาเธอ กรมหลวงวชิรญาณวโรรส ทรงสมณศักดิ์เสมอสมเด็จพระราชาคณะใหญ่ธรรมยุติกา
ในสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อพ.ศ. 2453 ทรงได้รับสถาปนาเป็นสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาวชิรญาณวโรรส และพ.ศ. 2464 ทรงได้รับสถาปนาเป็นสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส
สมเด็จฯ กรมพระยาวชิรญาณวโรรสสิ้นพระชนม์เมื่อวันที่ 2 สิงหาคม พ.ศ. 2464 พระชนมายุได้ 62 ปี พรรษา 42 และในวันที่ 20 สิงหาคม ปีเดียวกัน ทรงได้รับสถาปนาเป็นสมเด็จพระสังฆราชเจ้า ดำรงตำแหน่งสกลสังฆปรินายก
ผลงาน / งานประพันธ์
1. งานนิพนธ์ข่าวราชการร่วมกับเจ้านายลงในหนังสือ COURT ข่าวราชการระหว่าง พ.ศ. 2418 – 2419
2. โคลงภาพพระราชพงศาวดาร
โคลงประกอบรูปที่ 91 แผ่นดินพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ภาพทรงผนวชพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเป็นสามเณร (ขณะทรงดำรงพระยศสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้ามงกุฎ)
3. วชิรญาณสุภาษิต
4. ผลงานด้านศาสนารวม 14 เล่ม ดังนี้
- หมวดธรรมคดี
- หมวดวรรณาพระสูตร
- หมวดพระธรรมเทศนา
- หมวดศราทธพรตเทศนา
- หมวดการศึกษา
- หมวดการพระศาสนา
- หมวดประวัติศาสตร์และโบราณคดี
- หมวดศาสนคดี-อนุศาสนี
- หมวดพระนิพนธ์ต่างเรื่อง
- หมวดพระมหาสมณศาสน์เกี่ยวกับการศึกษา
- พระราชหัตถเลขารัชกาลที่ 5 ที่ทรงมีไปมากับสมเด็จฯ กรมพระยาวชิรญาณวโรรส
- คาถาชาดกและแบบอักษรอริยกะ
- ประมวลพระมหาสมณวินิจฉัย
- พระประวัติตรัสเล่า
5. พุทธสาตร ในโคลงยอพระเกียรติสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ามหามาลา กรมสมเด็จพระบำราบปรปักษ์
6. พุทธประวัติ
7. สารานุกรมพระพุทธศาสนา
ผู้เรียบเรียง
เอกสารอ้างอิง
ราชสกุลวงศ์ (ฉบับแก้ไขเพิ่มเติม). กรุงเทพฯ : จันวาณิชย์จำกัดแผนกพิมพ์, 2525. (พิมพ์เป็นอนุสรณ์ในงานพระราชทานเพลิงศพ หม่อมราชวงศ์บุญรับ พินิจชนคดี วันที่ 30 มีนาคม 2525)
เรื่องตั้งพระราชาคณะผู้ใหญ่ในกรุงรัตนโกสินทร์ เล่ม 1-2. กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2545. (คณะกรรมการจัดพิมพ์หนังสือที่ระลึกและจดหมายเหตุพระราชพิธีสมมงคลพระชนมายุเท่าพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช)
วชิรญาณวโรรส, สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยา. พระนิพนธ์ต่างเรื่อง. ม.ป.ท., 2504. (มหามกุฏราชวิทยาลัยในพระบรมราชูปถัมภ์ พิมพ์ในงานมหาสมณานุสรณ์ครบ 50 ปี แต่วันสิ้นพระชนม์ฯ พ.ศ. 2504.)
หนังสือ COURT ข่าวราชการ. ม.ป.ท., 2539. (ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พิมพ์พระราชทานในงานพระราชพิธีถวายพระเพลิงพระบรมศพสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี ณ พระเมรุมาศท้องสนามหลวง วันที่ 10 มีนาคม พุทธศักราช 2539)
คำสำคัญ
นามานุกรม