รหัสชุดข้อมูล
ชื่อ - สกุล
พระยาอิศรพันธุ์โสภณ / หม่อมราชวงศ์หนู อิศรางกูร
นามแฝง
เกิด
เสียชีวิต
วันที่ 30 มกราคม พ.ศ. 2449
ประวัติ
พระยาอิศรพันธุ์โสภณ นามเดิม หม่อมราชวงศ์หนู อิศรางกูร เป็นบุตรหม่อมเจ้าโสภณ อิศรางกูร (พระโอรสสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมขุนอิศรานุรักษ์ (ต้นราชสกุลอิศรางกูร)) เกิดเมื่อพ.ศ. 2380 เริ่มเข้ารับราชการในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้เป็นมหาดเล็กเวรวิเศษ ครั้งถึงรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เป็นขุนวิสุทธากร ตำแหน่งปลัดกรมพระคลังสวนขวาเมื่อพ.ศ. 2422 แล้วเลื่อนเป็นพระผดุงศุลกกฤต ตำแหน่งเจ้ากรมศุลกากร ขึ้นอยู่ในกรมพระคลังมหาสมบัติเมื่อพ.ศ. 2428 และเป็นพระยาอิศรพันโสภณ สังกัดกระทรวงพระธรรมการ พ.ศ. 2435
พระยาอิศรพันโสภณเป็นผู้มีความรู้ทั้งภาษาไทยและภาษาบาลี ได้เป็นพระอาจารย์ถวายพระอักษรแด่สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ และสมเด็จพระเจ้าลูกเธอในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวหลายพระองค์ อาทิ สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้ามหาวชิราวุธ (พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว) และสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าประชาธิปกศักดิเดชน์ (พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว) เป็นต้น
พระยาอิศรพันธุ์โสภณบางครั้งใช้นามแฝงในการประพันธ์ว่า พ.ผ.ศ.ก.
พระยาอิศรพันธุ์โสภณถึงแก่อนิจกรรมเมื่อวันที่ 30 มกราคม พ.ศ.2449 อายุได้ 69 ปี
ผลงาน / งานประพันธ์
1. นิติสารสาธก เล่ม 2
2. นิราศอิเหนา
3. มงคลคาถาแปล
4. ธนัญชโยวาท
5. ญาติสามัคคีคุณ
6. โคลงพิพิธพากย์ แต่งในหัวข้อ “มุทิตา” เมื่อครั้งเป็นพระผดุงศุลกกฤตย์
7. โคลงเฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ามหามาลา กรมพระยาบำราบปรปักษ์ ในหัวข้อ “ธาตุมิสการ” เป็นโคลงในลำดับที่ 60 และ 61
8. โคลงภาพเรื่องรามเกียรติ์ที่วัดพระศรีรัตนศาสดาราม* (เมื่อครั้งเป็นขุนวิสุทธากร)
ห้องที่ 70 - 73 รวมโคลง 112 บท เนื้อความตั้งแต่สารันสูรแจ้งข่าวมังกรกรรฐ์ล้มจนถึงครุฑทำลายศรนาคบาศ
ห้องที่ 159 - 160 รวมโคลง 56 บท เนื้อความตั้งแต่พระลักษณ์ทิ้งนางสีดาไว้ในป่าจนถึงพระมงกุฎยิงต้นรัง
9. โคลงเฉลิมพระเกียรติยศสมเด็จเจ้าฟ้าไชย ใน กลอนจารึกแต่งประทีปที่บางปะอิน*
10. ลิลิตหิโตปเทศ
11. เสภาอาบูหะซัน ตอนที่ 6
12. โคลงว่าด้วยความสรรเสริญ แลให้ศีลพรพระยาสุรศักดิ์มนตรี
ผู้เรียบเรียง
เอกสารอ้างอิง
มงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว, พระบาทสมเด็จพระ. พระนลคำหลวง. พระนคร : บรรณาคาร, ม.ป.ป.
มูลบทบรรพกิจ ของพระยาศรีสุนทรโวหาร (น้อย อาจารยางกูร) และบทประพันธ์บางเรื่องของพระยาอิศรพันธุ์โสภณ (ม.ร.ว. หนู อิศรางกูร). ม.ท.ป.,2525. (พิมพ์เป็นอนุสรณ์ในงานพระราชทานเพลิงศพ นางจรูญ สิทธิพยากรณ์ (จรูญ วีรานุวัตติ์) วันเสาร์ที่ 16 ตุลาคม พ.ศ. 2525)
ศรีสุนทรโวหาร (น้อย อาจารยางกูร), พระยา. ภาษาไทย เล่ม 2. กรุงเทพฯ : คลังวิทยา, 2504.
คำสำคัญ
นามานุกรม