รหัสชุดข้อมูล
ชื่อ - สกุล
เกิด
เสียชีวิต
วันที่ 10 ตุลาคม พ.ศ. 2471
ประวัติ
เป็นบุตรหม่อมเจ้าถึก อิศรางกูร ในสมเด็จพระประพันธวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมขุนอิศรานุรักษ์ ชีวิตในวัยเยาว์หม่อมราชวงศ์เจริญได้ศึกษาอักขรวิธีตามแบบโบราณประเพณีในสำนักของบิดา และเริ่มเรียนภาษาบาลีในสำนักของอาจารย์จีน จนอายุ 7 ปี บิดาได้พาไปถวายเป็นศิษย์หม่อมเจ้าสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์(ทัด)ที่วัดระฆังโฆสิตาราม เพื่อศึกษาพระปริยัติธรรมและความรู้ต่าง ๆ ขณะอยู่ที่วัดระฆังโฆษิตารามก็ได้ศึกษากับอาจารย์ที่ทรงความรู้ เช่น พระอมรเมธาจารย์ (เกศ) สมเด็จพระพุฒาจารย์ (โต) และสมเด็จพระวันรัตน์ (แดง)
เมื่อหม่อมราชวงศ์เจริญมีอายุได้ 13 ปีได้บรรพชาเป็นสามเณร และได้เข้าร่วมสอบแปลพระปริยัติธรรมในพระบรมมหาราชวัง ได้เปรียญธรรม 3 ประโยคตั้งแต่อายุได้ 14 ปี หม่อมราชวงศ์เจริญได้อุปสมบทในพ.ศ. 2421 ได้ฉายาว่า ญาณฉนฺโท เมื่ออุปสมบทแล้วได้เข้าแปลพระปริยัติธรรมอีกครั้งในปี พ.ศ. 2425 ได้เปรียญ 5 ประโยค
พ.ศ. 2430 หม่อมราชวงศ์พระเจริญได้รับพระราชทานราชทินนามพิเศษว่า พระราชานุพัทธมุนี และโปรดให้ไปครองวัดโมลีโลกยาราม ต่อมาได้มาครองวัดระฆังโฆสิตาราม จนถึงพ.ศ. 2445 ได้เลื่อนเป็นพระธรรมไตรโลกาจารย์
ต่อมาในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว พ.ศ. 2453 ทรงพระกรุณาโปรดให้ เป็นพระพิมลธรรม และพ.ศ. 2464 เป็นสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์
ผลงาน / งานประพันธ์
1. โคลงภาพเรื่องรามเกียรติ์ที่วัดพระศรีรัตนศาสดาราม
โคลงนารายณ์สิบปาง ปางที่ 10 รามาวตาร พระนารายณ์อวตารเป็นพระรามมาปราบทศกัณฐ์ แต่งร่วมกับนายทัด กุเรเตอร์ แต่ง จำนวน 56 บท
ห้องที่ 157 – 158 รวมโคลง 56 บท เนื้อความตั้งแต่พระรามเสด็จประพาสป่าจนถึงพระรามให้นำนางสีดาไปประหาร
2. โคลงกระทู้วชิรญาณ บทที่ 47 เคราะห์ หาม ยาม ร้าย จำนวน 1 บท ได้รับรางวัลที่ 2
3. โคลงบอกชื่อเรือขบวนแห่พระพุทธชินราช จำนวน 1 บท
4. เทศนาพระอภิธัมมัตถสังคหะบริเฉท 9 ถวายในงานพระศพ กรมขุนสุพรรณภาควดี
5. โคลงกระทู้ว่าด้วยนกเขาของพระครูวินัยธร (เผือก) จำนวน 2 บท
6. คาถาและโคลงจารึกฉากกั้นที่ไว้ศพมารดา จำนวน 11 บท
7. โคลงแปลปัญหาจีนในเรื่องชุยถัง จำนวน 1 บท
8. โคลงปัพพโตปมคาถา และอริยธนคาถา จำนวน 15 บท
9. โคลงอริยสัจ จำนวน 5 บท
10. โคลงอุทิศเมื่อพิมพ์หนังสือสังยุตตนิกาย จำนวน 1 บท
11. โคลงจารึกโต้รูปถ่ายเมื่อเป็นสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ จำนวน 1 บท
ผู้เรียบเรียง
เอกสารอ้างอิง
นานานิพนธ์ของสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (ม.ร.ว.เจริญ อิศรางกูร ณ อยุธยา) วัดระฆังโฆสิตาราม. พระนคร : โสภณพิพรรฒธนากร, 2471. (พิมพ์ในงานพระราชทานเพลิงศพสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ ณ พระเมรุท้องสนามหลวง เมื่อปีมะโรง พ.ศ. 2471)
นารายณ์สิบปางและพงศ์ในเรื่องรามเกียรติ์. พระนคร : โรงพิมพ์พระจันทร์, 2510. (มาตานุสรณ์ในงานฌาปนกิจศพ นางวิวิธธนการ(ภูล สุคนธะชาติ) ณ เมรุวัดไตรมิตรวิทยารามวรวิหาร วันอาทิตย์ที่ 12 มีนาคม 2510)
เรื่องตั้งพระราชาคณะผู้ใหญ่ในกรุงรัตนโกสินทร์ เล่ม 1. กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2545.
สมโภชพระนครครบร้อยปี. พระนคร : รุ่งเรืองรัตน์, 2503. (สมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี พระบรมราชินีในรัชกาลที่ 7 โปรดให้พิมพ์ในงานพระราชทานเพลิงศพท้าววรคณานันท์(ม.ร.ว. แป้ม มาลากุล) ณ พระเมรุวัดเทพศิรินทราวาส วันที่ 1 พฤษภาคม 2503)
คำสำคัญ
นามานุกรม