รหัสชุดข้อมูล
ชื่อ - สกุล
สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาเดชาดิศร
เกิด
วันที่ 11 พฤษภาคม พ.ศ. 2336
เสียชีวิต
วันที่ 5 กันยายน พ.ศ. 2402
ประวัติ
สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาเดชาดิศร พระนามเดิม พระองค์เจ้าชายมั่ง พระราชโอรสลำดับที่ 15 ในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ประสูติแต่เจ้าจอมมารดานิ่ม (ธิดาของเจ้าพระยาพระคลัง(หน)) ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ประมาณพ.ศ.2361 พระองค์เจ้าชายมั่งทรงได้รับพระกรุณาโปรดเกล้าฯ สถาปนาเป็นพระเจ้าลูกยาเธอ กรมหมื่นเดชอดิศร ต่อมาได้ทรงกำกับกรมพระอาลักษณ์ ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว
พ.ศ.2375 ทรงได้รับพระกรุณาโปรดเกล้าฯ สถาปนาเป็นพระเจ้าน้องยาเธอ กรมขุนเดชอดิศร ต่อมาในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พ.ศ.2394 ทรงได้รับพระกรุณาโปรดเกล้าฯ สถาปนาเป็นพระเจ้าพี่ยาเธอ กรมสมเด็จพระเดชาดิศร และทรงกำกับกรมนาอีกตำแหน่งหนึ่ง (ตำแหน่งของเจ้ากรมเป็นพระยา ภายหลังในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดให้ออกพระนามว่า สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาเดชาดิศร)
สมเด็จฯ กรมพระยาเดชาดิศรทรงได้รับความไว้วางพระราชหฤทัย และทรงปฏิบัติราชการสนองพระราชประสงค์โดยเรียบร้อยเสมอมาตลอดพระชนมายุ ดังปรากฏในพระบรมราชโองการในพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงยกย่องให้เป็น “เชฐมัตตัญญู” ซึ่งมีความหมายว่า ผู้เจริญอย่างสูงสุดที่รู้ประมาณ และพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวก็ได้ทรงยกย่องว่า “ทรงพระสติปัญญาสามารถฉลาดในโวหารอันควรแลไม่ควร และสรรพพจน์โวหารในสยามาทิพากย์พิเศษต่าง ๆ หาผู้จะเสมอมิได้ในกาลบัดนี้...เป็นมหาสยามกวีชาตินักปราชญ์อันประเสริฐ”
ผลงาน / งานประพันธ์
โคลง
1. โคลงโลกนิติ* (ทรงชำระโคลงโลกนิติสำนวนเก่าและทรงนิพนธ์เพิ่มเติม เมื่อพ.ศ.2374 - 2378)
2. โคลงภาพคนต่างภาษา*
ภาพสระกาฉวน (ชนชาวอินเดียพวกหนึ่ง) ภาพญวณ
ภาพญี่ปุ่น ภาพจีน
3. โคลงนิราศเสด็จไปทัพเมืองเวียงจันทน์* หรือ โคลงนิราศกรมหมื่นเดชอดิศรเสด็จไปทัพเวียงจันทร์
ฉันท์ (ดู คำฉันท์ดุษฎีสังเวย*)
1. ฉันท์สรรเสริญพระมหามณีรัตนปฏิมากร (ทรงพระนิพนธ์ลาที่ 1 – 3 ส่วนลาที่ 4 ขุนสารประเสริฐ(นุช) เป็นผู้แต่ง)
2. ฉันท์สังเวยพระมหาเศวตฉัตร พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท ครั้งรัชกาลที่ 4
3. ฉันท์สังเวยพระมหาเศวตฉัตร พระที่นั่งไพศาลทักษิณ ครั้งรัชกาลที่ 4
4.ฉันท์สังเวยพระมหาเศวตฉัตร พระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัย และพระที่นั่งอนันตสมาคม ครั้งรัชกาลที่ 4
5. ฉันท์กล่อมมงคลคเชนทรชำนิเผือกพลาย
ประกาศพระราชพิธีต่างๆ
1. ประกาศพระราชพิธีคเชนทรัศวสนาน (ร่ายยาว)
2. ประกาศพระราชพิธีพืชมงคลและจรดพระนังคัลใหม่ (ร่ายยาว)
3. ประกาศพระราชพิธีสารท (ฉบับร่ายยาว และฉบับร่ายดั้น)
อธิบายความหมายศัพท์
1. คำฤษฎี เล่มที่ 1 (ทรงรวบรวมคำศัพท์และอธิบายความหมาย พระยาศรีสุนทรโวหาร (น้อย อาจารยางกูร) เพิ่มเติมคำและตรวจแก้ไขข้อบกพร่อง)
2. คำฤษฎี เล่มที่ 2 (ทรงร่วมกับ สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส และพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงภูวเนตรนรินทรฤทธิ์ รวบรวมคำศัพท์และอธิบายความหมาย)
ผู้เรียบเรียง
เอกสารอ้างอิง
ณัฐวุฒิ สุทธิสงคราม. ผู้สร้างวรรณกรรม. ม.ป.ท. : รุ่งเรืองสาส์นการพิมพ์, 2520.
ดำรงราชานุภาพ, สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยา. พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ 2. พิมพ์ครั้งที่ 9. กรุงเทพฯ : สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร, 2546.
ทิพากรวงศมหาโกษาธิบดี, เจ้าพระยา. พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ 3. พิมพ์ครั้งที่ 7. กรุงเทพฯ : สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร, 2547.
ธำรงศักดิ์ อายุวัฒนะ. ราชสกุลจักรีวงศ์ และราชสกุลสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช(ฉบับแก้ไขใหม่). พิมพ์ครั้งที่ 3. กรุงเทพมหานคร : บรรณกิจ, 2544.
ประชุมโคลงโลกนิติ. กรุงเทพฯ : สถาบันภาษาไทย กรมวิชาการ กระทรวงศึกษาธิการ, 2543.
ศิลปากร, กรม. อักขรานุกรมประวัติศาสตร์ไทย อักษร ฌ ญ ฎ ฐ ฑ ฒ ณ ด ต. กรุงเทพฯ : สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร, 2538.
คำสำคัญ
นามานุกรม