รหัสชุดข้อมูล
ชื่อ - สกุล
สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส
เกิด
วันที่ 11 ธันวาคม พ.ศ. 2333
เสียชีวิต
วันที่ 9 ธันวาคม พ.ศ. 2396
ประวัติ
พระนามเดิม พระองค์เจ้าวาสุกรี เป็นพระราชโอรสพระองค์ที่ 28 ในพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ประสูติแต่เจ้าจอมมารดาจุ้ย (ท้าวทรงกันดาล) ทรงบรรพชาเป็นสามเณรตอนพระชนมายุ 12 ปี ประทับ ณ วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม และทรงศึกษาในสำนักสมเด็จพระพนรัตน เมื่อพ.ศ. 2354 ทรงผนวชเป็นพระภิกษุ มีพระสมณฉายาว่า สุวัณณรังสี
พ.ศ. 2357 สมเด็จพระพนรัตนซึ่งเป็นอธิบดีสงฆ์วัดพระเชตุพนฯ ถึงแก่มรณภาพกลางพรรษา ยังไม่มีผู้ใดเป็นอธิบดีสงฆ์แทน พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยเสด็จพระราชดำเนินถวายผ้าพระกฐิน ทรงพระกรุณาโปรดให้พระภิกษุพระองค์เจ้าวาสุกรีเป็นอธิบดีสงฆ์และเป็นผู้ครองกฐินในปีนั้น พระภิกษุพระองค์เจ้าวาสุกรีถวายพระพรว่าไม่ได้เตรียมท่องอปโลกน์ไว้ มีพระราชดำรัสว่าให้ผู้อื่นว่าแทนได้ จึงเป็นธรรมเนียมของวัดพระเชตุพนฯ ตั้งแต่นั้นมาว่าพระราชาคณะผู้ครองกฐินไม่ต้องว่าอปโลกน์เองจนกระทั่งทุกวันนี้
พระภิกษุพระองค์เจ้าวาสุกรีทรงกรมครั้งแรกเป็นพระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นนุชิตชิโนรส สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพทรงสันนิษฐานว่าในพ.ศ. 2359 กรมหมื่นนุชิตชิโนรสเป็นพระอาจารย์ของเจ้านายหลายพระองค์เช่น พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว สมเด็จเจ้าฟ้ามหามาลา กรมพระยาบำราบปรปักษ์ กรมหลวงวงศาธิราชสนิท กรมหมื่นไกรสรวิชิต กรมหมื่นภูบาลบริรักษ์ เป็นต้น พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงเคารพนับถือกรมหมื่นนุชิตชิโนรสมาก เมื่อทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ปฏิสังขรณ์วัดพระเชตุพนฯ นั้นได้โปรดเกล้าฯ ให้สร้างตำหนักถวายกรมหมื่นนุชิตชิโนรสด้วย ปัจจุบันเรียกว่าตำหนักวาสุกรี และทรงตั้งให้เป็นเจ้าคณะกลาง ทรงปกครองวัดในเขตกรุงเทพฯ และธนบุรี 61 วัด
พ.ศ. 2394 รัชกาลพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว กรมหมื่นนุชิตชิโนรสได้ทรงรับมหาสมณุตมาภิเษกเป็นกรมสมเด็จพระปรมานุชิตชิโนรส ทรงสมณศักดิ์เป็นมหาสังฆปริณายก เลื่อนพระเกียรติยศทั้งในราชตระกูลวงศ์และในสมณศักดิ์ที่สมเด็จพระสังฆราช
ผลงาน / งานประพันธ์
โคลง
1. โคลงกลบทดาวล้อมเดือน
2. โคลงจารึกศาลารายและโคลงจารึกศาลาหน้าพระมหาเจดีย์
3. โคลงดั้นเรื่องปฏิสังขรณ์วัดพระเชตุพน
4. โคลงภาพคนต่างภาษา
5. โคลงภาพฤาษีดัดตน
6. กลโคลงวิวิธมาลี
ร่าย
1. ร่ายทำขวัญนาคหลวง
2. ร่ายยาวมหาเวสสันดรชาดก
ลิลิต
1. ลิลิตกระบวนแห่พระกฐินพยุหยาตราทางสถลมารคและทางชลมารค
2. ลิลิตตะเลงพ่าย
ฉันท์
1. กฤษณาสอนน้องคำฉันท์
2. ฉันท์กล่อมช้างพังและกาพย์ขับไม้กล่อมช้างพัง ใน คำฉันท์ดุษฎีสังเวย
3. ฉันท์สังเวยกลองวินิจฉัยเภรี ใน คำฉันท์ดุษฎีสังเวย
4. ฉันท์วรรณพฤติและมาตราพฤติ
5. สรรพสิทธิ์คำฉันท์
6. สมุทรโฆษคำฉันท์ (ตอนปลาย)
กลอน ได้แก่ เพลงยาวเจ้าพระ
ร้อยแก้ว
1. คำประกาศบรมราชาภิเษกรัชกาลที่ 4
2. ปฐมสมโพธิกถา
3. พระธรรมเทศนาพระราชพงศาวดารสังเขป
4. พระธรรมเทศนาพระราชพงศาวดารสังเขปและพระราชพงศาวดารย่อ
5. คำฤษฎี (พระนิพนธ์ร่วมกับสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาเดชาดิศร และพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงภูวเนตรนรินทรฤทธิ์)
6. จักรทีปนี (ร้อยแก้วปนกาพย์) ตำราพยากรณ์
ผู้เรียบเรียง
เอกสารอ้างอิง
นริศรานุวัดติวงศ์, สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้า กรมพระยา และสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ. สาส์นสมเด็จ เล่ม 19. พระนคร : คุรุสภา, 2505.
สำนักงานคณะกรรมการวัฒนธรรมแห่งชาติ. 200 ปี สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิต ชิโนรส. กรุงเทพฯ : อมรินทร์พริ้นติ้ง, 2533.
คำสำคัญ
นามานุกรม