รหัสชุดข้อมูล
ชื่อ - สกุล
พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าเกษมศรีศุภโยค
เกิด
วันที่ 17 สิงหาคม พ.ศ. 2400
เสียชีวิต
วันที่ 3 มกราคม พ.ศ. 2458
ประวัติ
เป็นพระราชโอรสพระองค์ที่ 4 ในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ที่ประสูติแต่เจ้าจอมมารดาจันทร์ พระสนมเอก มีพระเชษฐภคินีและพระเชษฐา อีก 3 พระองค์ คือ พระองค์เจ้าทักษิณชานราธิราชบุตรี พระองค์เจ้ามัณยาภาธร และพระองค์เจ้าศุขสวัสดิ์ กรมหลวงอดิศรอุดมเดช ในรัชกาลที่ 5 พระองค์เจ้าเกษมศรีศุภโยค ทรงได้รับพระราชทานเครื่องอิสริยาภรณ์ทุติย-จุลจอมเกล้าเมื่อพ.ศ.2416 ต่อมาเมื่อพ.ศ. 2421 พระชันษาครบอุปสมบท ทรงผนวชที่วัดพระศรีรัตนศาสดาราม ในสำนักสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระปวเรศวริยาลงกรณ์ แล้วเสด็จไปจำพรรษา ณ วัดบวรนิเวศพรรษา 1 ถึงพ.ศ. 2439 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานพระสุพรรณบัฏสถาปนาเป็นพระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นทิวากรวงศ์ประวัติ ทรงกำกับกรมช่างมุกและทรงรับราชการด้านใหญ่ ทำการปฏิสังขรณ์วัดพระศรีรัตนศาสดาราม ทรงรับราชการตำแหน่งอธิบดีกรมราชพัสดุ ในกระทรวงพระคลังมหาสมบัติ แต่ทรงปฏิบัติได้ไม่นาน เนื่องจากประชวรพระโรคภายใน จึงกราบถวายบังคมลาออกจากราชการประจำ คงรับแต่ราชการจรเป็นครั้งคราว ต่อมาทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งเป็นองคมนตรี เมื่อพ.ศ. 2430 เป็นกรรม- สัมปาทิกหอพระสมุดวชิรญาณ ชุดที่ 3 และได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์มหาจักรีบรมราชวงศ์ ทุติยจุลจอมเกล้าวิเศษ จุลสุราภรณ์ มงกุฎสยาม และเหรียญรัตนาภรณ์รัชกาลที่ 4 ชั้นที่ 2
นอกจากงานประจำและงานจรที่ทรงปฏิบัติแล้ว ยังมีงานอดิเรกที่ทรงรักและทรงอัจฉริยภาพอย่างยิ่งคือ
การละคร ทรงถนัดทั้งแบบละครเก่าและละครใหม่ ทรงแสดงละครทั้งละครพูดและละครร้องเช่น เรื่อง โจร 40 เรื่องผัวกลัวเมีย และเรื่องนิทราชาคริต
การดนตรี โปรดการเล่นซอสามสายกับระนาด ทรงจัดตั้งวงมโหรีปี่พาทย์ ที่มีชื่อเสียงโดดเด่นในสมัยรัชกาลที่ 5
การเล่นกล้วยไม้ ซึ่งเป็นที่ยอมรับกันว่า ทรงเป็นคนไทยคนแรกที่รู้จักเลี้ยงกล้วยไม้อย่างประณีต จนในที่สุดทรงเพาะพันธุ์ไม้ขึ้นได้สำเร็จ เช่น แคทลียาชื่อ ทิวากาเรียนา
กรมหมื่นทิวากรวงศ์ประวัติ มีพระอาการประชวรหนักขึ้น ตั้งแต่เดือนสิงหาคม พ.ศ. 2458 ด้วยโรคพระวักกะพิการ พระอาการทรุดลงโดยลำดับ สิ้นพระชนม์ที่ตำหนักวังสามเสน เมื่อวันที่ 3 มกราคม พ.ศ. 2458 พระชันษาได้ 58 ปี ทรงเป็นต้นราชสกุลเกษมศรี มีพระโอรส 17 องค์ พระธิดา 13 องค์ รวม 30 องค์
ผลงาน / งานประพันธ์
1.โคลงภาพเรื่องรามเกียรติ์ที่วัดพระศรีรัตนศาสดราม*
ห้องที่ 40 – 41 รวมโคลง 56 บท เนื้อความตั้งแต่ทศกัณฐ์ฝันร้ายจนถึงพิเภกทูลเรื่องทัพยักษ์ในเมืองลงกา
2. โคลงภาพพระราชพงศาวดาร*
โคลงประกอบรูปที่ 60 แผ่นดินพระเจ้าเอกทัศ ภาพพระยาไทรถวายช้างเล็บครบ โคลงประกอบรูปที่ 82 แผ่นดินพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ภาพไฟไหม้อินทราภิเศกมหาปราสาท
3. วชิรญาณสภาษิต* จำนวน 2 บท
4. โคลงสุภาษิตใหม่ หรือโคลงสุภาษิตเจ้านาย 16 บท
โคลงความรัก
โคลงความเกลียดชัง
โคลงความเบื่อหน่าย
โคลงความเย่อหยิ่ง
โคลงความอาลัย
โคลงความริษยา
โคลงความพยาบาท
โคลงความอาย
โคลงความกลัวขลาด
โคลงความกล้าหาญ
โคลงความเกียจคร้าน
โคลงความเพียร
โคลงความโทมนัส
โคลงความโกง
โคลงความสัตย์ซื่อ
โคลงความโกรธ
5. โคลงความเท็จ ซึ่งเป็นโคลงว่าด้วยของสิ่งเดียวจำนวน 7 บท ต่อมารวมพิมพ์ในชื่อว่าโคลงพิพิธพากย์
6. ยันตรสาตร ในโคลงยอพระเกียรติสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมสมเด็จพระบำราบปรปักษ์
7. อธิบายด้วยเครื่องหอม 7 ประการ
8. Court ข่าวราชการ ทรงพระนิพนธ์ 6 ฉบับคือ
วันจันทร์ เดือน 9 ขึ้น 3 ค่ำ ปีชวดอัฐศก จุลศักราช 1238 (พ.ศ. 2419)
วันพุธ เดือน 9 แรม 4 ค่ำ ปีชวดอัฐศก จุลศักราช 1238
วันศุกร์ เดือน 10 ขึ้น 6 ค่ำ ปีชวดอัฐศก จุลศักราช 1238
วันเสาร์ เดือน 10 ขึ้น 14 ค่ำ ปีชวดอัฐศก จุลศักราช 1238
วันอาทิตย์ เดือน 10 แรม 7 ค่ำ ปีชวดอัฐศก จุลศักราช 1238
วันจันทร์ เดือน 10 แรม 15 ค่ำ ปีชวดอัฐศก จุลศักราช 1238
ผู้เรียบเรียง
พลตรี หม่อมราชวงศ์ ศุภวัฒย์ เกษมศรี
เอกสารอ้างอิง
จอมเกล้าเจ้าอยู่หัว, พระบาทสมเด็จพระ. อุโบสถศีลกถา. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์ไทย, 2459. (หม่อมเจ้าในกรมหมื่นทิวากรวงษ์ประวัติ ให้พิมพ์ครั้งที่ 2 อุทิศส่วนกุศลถวายสนองพระเดชพระคุณ พระเจ้าบรมวงษ์ กรมหมื่นทิวากรวงษ์ประวัติ พระบิดา ปีมโรงอัฐศก พ.ศ. 2459)
ศุภวัฒย์ เกษมศรี, พล.ต. ม.ร.ว. และม.ร.ว แน่งน้อย ศักดิ์ศรี. ที่รฦก 150 ปี วันประสูติพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าเกษมศรีศุภโยค กรมหมื่นทิวากรวงศ์ประวัติ. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์กรุงเทพฯ, 2550.
วชิรญาณ เล่มที่ 1 ฉบับที่ 1 จ.ศ. 1246 และพระประวัติพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นทิวากรวงษ์ประวัติ กับประวัติเจ้าจอมมารดาจันทร์ในรัขกาลที่ 4. กรุงเทพฯ : ชาตรี ศิลปสนอง, 2541. (พิมพ์แจกเนื่องในงานฌาปนกิจศพ นางสายหยุด ตะเวทิกุล ณ เมรุวัดจันทนาราม จังหวัดจันทบุรี วันจันทร์ที่ 17 สิงหาคม พ.ศ. 2541)
อนุสรณ์งานพระราชทานเพลิงศพ หม่อมเจ้าวัฒยากร เกษมศรี ณ เมรุวัดมกุฎกษัตริยาราม วันที่ 17 ธันวาคม 2517. กรุงเทพฯ : ไชยเจริญการพิมพ์, 2517.
นามานุกรม