รหัสชุดข้อมูล
ชื่อ - สกุล
เกิด
เสียชีวิต
ประวัติ
คุณพุ่มเป็นธิดาพระยาราชมนตรีบริรักษ์ (ภู่) ต้นสกุลภมรมนตรี จางวางมหาดเล็ก และว่าพระคลังมหาสมบัติในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว มารดาชื่อกล่ำ คุณพุ่มเกิดวันเดือนปีใดไม่ปรากฏ ทราบแต่ว่าบิดาซึ่งเป็นข้าหลวงเดิมในพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวนำคุณพุ่มถวายตัวรับราชการฝ่ายใน ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้อยู่ในตำแหน่งเจ้าพนักงานพระแสง ต่อมาคุณพุ่มกราบถวายบังคมลากลับไปอยู่บ้านบิดา
คุณพุ่มเป็นคนรูปงามและมีคารมคมคาย มีความสามารถในเชิงกลอนโดยเฉพาะบทสักรวา จนมีชื่อเสียงเรียกกันในชั้นแรกว่า “คุณพุ่มสักรวา” และเนื่องจากบ้านของบิดาซึ่งเป็นบ้านพระราชทานที่ท่าพระ(ท่าช้างในปัจจุบัน) มีเรือนแพอยู่ใกล้ท่าเรือจ้าง มักมีเจ้านายและข้าราชการเป็นต้นว่าสมเด็จฯ เจ้าฟ้ากรมขุนอิศเรศรังสรรค์ (พระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว) หลวงนายสิทธิ์ (สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ (ช่วง บุนนาค)) พระสุริยภักดี (สนิท) ฯลฯ มาเล่นสักรวากับคุณพุ่มที่แพนั้นเป็นประจำ คุณพุ่มจึงมีสมญาว่า “บุษบาท่าเรือจ้าง” ด้วยอีกชื่อหนึ่ง
คุณพุ่มเป็นคนกล้าแสดงออก ดังมีเรื่องเล่าว่าครั้งหนึ่งเคยเข้าแย่งพระแสงดาบจากพระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว เป็นต้น ยังมีคำอธิษฐานที่คิดแต่งเยาะคนไว้ 12 ข้อ เป็นต้นว่า ขออย่าให้เป็นคนชิดเจ้าคุณผู้ใหญ่ ขออย่าให้เป็นคนใช้ของเจ้าพระยานคร ขออย่าให้เป็นคนต้มน้ำร้อนของพระยาศรี ฯลฯ แสดงว่าคุณพุ่มเป็นคนกล้าทางโวหารด้วย
ในสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวคุณพุ่มอาศัยพึ่งบุญกรมหมื่นมเหศวรศิววิลาสและกรมหมื่นวิษณุนาถนิภาธร เมื่อทั้งสองพระองค์สิ้นพระชนม์คุณพุ่มจึงมาอยู่กับพระองค์เจ้านารีรัตนา พระราชธิดาพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวกับเจ้าจอมมารดาดวงคำซึ่งเป็นหลานปู่เจ้าอนุวงศ์ และติดต่อไปมาหาสู่กับเจ้านายและข้าราชการฝ่ายในเสมอ
ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว คุณพุ่มทำหน้าที่บอกสักรวาในวงของสมเด็จกรมพระยาสุดารัตนราชประยูร และทำหน้าที่นี้จนถึงแก่กรรมในรัชกาลที่ 5
ผลงาน / งานประพันธ์
1. นิราศวังบางยี่ขัน
2. เพลงยาวเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวและพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
3. เพลงยาวบวงสรวงฉลองสระบางโขมด
4. บทสักรวาเล่นที่หน้าพระที่นั่งสนามจันทร์ เล่นที่ท้องพรหมาสตร์ เล่นที่พระราชวังบางปะอินและเล่นในงานฉลองวัดบรมวงศ์อิศรวราราม
ผู้เรียบเรียง
เอกสารอ้างอิง
ณัฐวุฒิ สุทธิสงคราม. ชีวิตและงานกวีนิพนธ์ของคุณพุ่ม จินตกวีสตรี. กรุงเทพฯ : คุรุสภา, 2517.
ดำรงราชานุภาพ, สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยา. ประวัติบุคคลสำคัญ. กรุงเทพฯ : บรรณกิจ, 2531.
สุจิตต์ วงษ์เทศ (บรรณาธิการ). กวีสยามนำเที่ยวกรุงเทพฯ. กรุงเทพฯ : มติชน, 2545.
คำสำคัญ
นามานุกรม