เนื้อเรื่องเวตาลปกรณัมเริ่มตั้งแต่อสูรกุมภกาศหยอกนางฟ้า จึงถูกพระอิศวรสาปให้อยู่ในป่าจนกว่าจะมีมหาจักรพรรดิมาโปรดจึงจะพ้นคำสาป ส่วนอสูรเวตาลก็ถูกพระอิศวรสาปให้ห้อยหัวอยู่ในป่าจนกว่าจะมีมหาจักรพรรดิมาโปรดจึงจะพ้นคำสาปเช่นกัน พระอิศวรได้ประทานตำราวิเศษที่ทำให้เป็นมหาจักรพรรดิได้ไว้กับอสูรกุมภกาศ    

                                                                    

พระเจ้าพรหมทัตเข้าพระทัยว่าพระองค์เป็นมหาจักรพรรดิที่ยิ่งใหญ่ แต่เมื่อทราบว่าตนมิใช่มหาจักรพรรดิที่ยิ่งใหญ่จึงสละราชสมบัติให้อำมาตย์ตุมพรา  จากนั้นก็ออกผนวชเป็นฤาษีบำเพ็ญพรตอยู่ในป่า พระเจ้ามนทเสนกษัตริย์ในเมืองพาราณสี มีพระมเหสีสามองค์คือพระนางศุภลักษณ์ พระนางเกศสุมาลี และพระนางจันทสุดา ต่อมาพระมเหสีทั้งสามประสูติพระโอรสชัยสุริวงศ์ พระโอรสชัยนุรุธ และพระโอรสอภัยสินตามลำดับ เมื่อพระเจ้ามนทเสนครองราชย์ในเมืองพาราณสีครบเจ็ดปีก็สิ้นพระชนม์ เหล่าอำมาตย์จึงทูลเชิญพระโอรสชัยสุริวงศ์ให้ขึ้นครองราชย์  พระโอรสชัยสุริวงศ์แนะนำให้เชิญพระโอรสอภัยสินขึ้นครองราชย์ แต่พระโอรสอภัยสินมีพระชนมายุเพียง 5 พรรษาจึงขอให้พระเชษฐาครองราชย์ไปก่อน ตนเองจะเดินทางไปเฝ้าพระอิศวรเพื่อขอพร และจะกลับมาภายในเวลาสามปี พระโอรสอภัยสินออกเดินทางออกจากเมืองพาราณสีไปเฝ้าพระอิศวรที่เขาไกรลาส ระหว่างทางได้พบฤาษีหลายตน เหล่าฤาษีก็ช่วยบอกทางไปเขาไกรลาสให้ เมื่อพระอภัยสินได้พรจากพระอิศวรก็กลับมายังเมืองพาราณสี ฝ่ายพระเจ้าพรหมทัตซึ่งบวชเป็นฤาษีได้เรียนรู้พิธีที่พระอิศวรประทานให้อสูรกุมภกาศและคิดทำพิธีเป็นมหาจักรพรรดิ โดยจะนำเวตาลมาใช้ประกอบพิธี จึงลวงให้พระเจ้าอภัยสินไปนำตัวเวตาลมาให้

                        

เนื้อเรื่องหลังจากนี้ไม่ต่อเนื่องกัน เนื่องจากต้นฉบับของหอพระสมุดวชิรญาณไม่สมบูรณ์ ต้นฉบับที่หอพระสมุดมีอยู่ เนื้อเรื่องเริ่มตั้งแต่ตอนกลางของนิทานปริศนาเรื่องหนึ่งที่เวตาลเล่าให้พระเจ้าอภัยสินฟังทั้งสิ้น 12 เรื่อง ตอนท้ายนิทานแต่ละเรื่อง  เวตาลจะถามเชิงบังคับให้พระเจ้าอภัยสินตอบคำถาม ซึ่งปริศนาส่วนใหญ่อิงความเชื่อเรื่อง “บาป” และ “กรรม” ในพุทธศาสนา เมื่อเวตาลถามปริศนาที่ซ่อนในนิทานเรื่องที่ 12 พระเจ้าอภัยสินนิ่งเงียบไป เวตาลจึงถามสาเหตุที่มาจับตน โดยสัญญาว่าจะไม่หนีไปอีก พระเจ้าอภัยสินจึงเล่าเรื่องที่พรหมทัตฤาษีขอให้มาจับเวตาล เวตาลจึงเล่าความจริงว่า พรหมทัตฤาษีหลอกให้พระเจ้าอภัยสินมาจับตนและตั้งใจจะฆ่าพระเจ้าอภัยสินเป็นเครื่องสังเวย พระเจ้าอภัยสินควรฆ่าพรหมทัตฤาษีและใช้ฤาษีเป็นเครื่องสังเวยเพื่อทำพิธีให้เป็นพระมหาจักรพรรดิ พระเจ้าอภัยสินทำตามที่เวตาลแนะนำจนได้เป็นพระมหาจักรพรรดิ ได้ช้างแก้ว ม้าแก้ว นางแก้วและได้ปกครองเมืองทั้งหมด ต่อจากนั้นพระเจ้าอภัยสินก็ช่วยอสูรกุมภกาศและเวตาลให้พ้นคำสาป เมื่อพระเจ้าอภัยสินครองราชย์ครบหนึ่งพันปีก็สวรรคต

นิทานอิหร่านราชธรรมเล่ม 1 . พระนคร : องค์การค้าของคุรุสภา, 2506.

ประชุมปกรณัมภาคที่ 1 - 5 . กรุงเทพฯ : ด่านสุทธาการพิมพ์, 2541. (ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้พิมพ์พระราชทานในงานพระราชทานเพลิงศพ หม่อมเจ้าวินิตา รพีพัฒน์ ณ เมรุหลวงหน้าพลับพลาอิศริยาภรณ์ วัดเทพศิรินทราวาส วันพุธ ที่ 18 มีนาคม พุทธศักราช 2541)