นิลราชเป็นตัวละครในบทละครเรื่องรามเกียรติ์ เป็นเสนาวานรหนึ่งในสิบแปดมงกุฎ* ซึ่งเป็นกำลังสำคัญของทัพพระราม*ในการทำศึก

เมื่อพระนารายณ์*จะอวตารไปเป็นพระรามเพื่อปราบเผ่าพงศ์ยักษ์ เหล่าเทวดาและเทพอสูรต่างอาสาพระอิศวร*จุติลงไปเกิดเป็นไพร่พลในกองทัพของพระราม พระสมุทร*เทวดาเจ้าทะเลอาสาไปเกิดเป็นนิลราชวานรเมืองชมพู* พระอิศวรให้พรว่าแม้จะถูกยักษ์ฆ่าตาย เมื่อพระพาย*พัดมาต้องกายก็จะฟื้นคืนชีพ เมื่อหนุมาน*และนิลพัท*วิวาทกัน พระรามลงโทษหนุมาน*ให้จองถนนไปกรุงลงกา*ให้เสร็จภายใน 7 ราตรี ชามพูวราช*รู้ว่านิลราชเคยลักไม้เท้าของพระฤๅษีคาวินท์*ไปซ่อนไว้ที่ท่าน้ำ จึงถูกพระฤๅษีสาปว่าถ้าทิ้งสิ่งใดลงน้ำก็ให้สิ่งนั้นจมอยู่กับที่

ต่อเมื่ออาสาพระรามขนก้อนหินไปจองถนนจึงจะพ้นคำสาป ชามพูวราชทูลพระรามให้นิลราชเป็นผู้จองถนน พระรามจึงให้นิลราชกับหนุมานช่วยกันจองถนน

หลังจากปลงศพอินทรชิต*แล้ว ทศกัณฐ์*และสิบรถ*โอรสทั้งสิบออกรบกับพระราม ระหว่างการรบ สิบขุนยักษ์ทหารของสิบรถเห็นพลวานรไล่สังหารพลยักษ์ก็กวัดแกว่งอาวุธเข้ารุกไล่ พลวานรสู้ไม่ได้ก็แตกพ่ายไป สุรเสน* สุรกานต์* เกยูร* มายูร* นิลเอก* นิลขัน* ทวิพัท* มหัทวิกัน* วาหุโรม* และเกสรทมาลา*จึงเข้าต่อสู้และสังหารสิบขุนยักษ์ได้ สิบรถเห็นสิบขุนยักษ์ถูกสังหารก็โกรธ กวัดแกว่งอาวุธและขับรถไล่สังหารเสนาวานรทั้งสิบ สุครีพ* หนุมาน องคต* นิลนนท์* เห็นดังนั้นก็เข้าต่อสู้กับสี่รถในสิบรถและสังหารสี่รถได้ ส่วนนิลราช ชามพูวราช ชมพูพาน* วิสันตราวี* ญาณรสคนธ์* และนิลพานร* เข้าต่อสู้และสังหารหกรถที่เหลือได้

เมื่อสหัสเดชะ*เจ้าเมืองปางตาล*และมูลพลัม*อนุชาซึ่งเป็นสหายของทศกัณฐ์ออกรบกับพระราม พลวานรเห็นสหัสเดชะต่างก็เกรงกลัวและวิ่งหนีเข้าป่าไป มูลพลัมพาพลยักษ์ไปไล่ต้อนพลวานร แต่พลวานรสามารถแย่งชิงอาวุธและสังหารพลยักษ์ได้เป็นจำนวนมาก เสนายักษ์ 4 ตน คือ ตรีพลัม* อติกัม* ไชยาสูร* และกาลสูร* เห็นดังนั้นก็กวัดแกว่งอาวุธเข้ารุกไล่ พลวานรสู้ไม่ได้ก็ล่าถอยไป นิลขัน นิลเอก สุรเสน และสุรกานต์เข้าช่วยและสังหารเสนายักษ์ทั้งสี่ได้ มูลพลัมเห็นเสนายักษ์สิ้นชีวิตก็โกรธ พุ่งหอกไปถูกพระลักษณ์*สลบไป นิลราช นิลขัน สุรเสน และสุรกานต์จึงกระโจนเข้าไปขวางหน้ารถของมูลพลัมไว้ หนุมานร่ายเวททำให้หอกหลุด

เมื่อพระลักษณ์ฟื้นขึ้นก็สังหารมูลพลัมได้ ครั้นเสร็จศึกกรุงลงกา พระรามให้ปรึกษาความชอบเหล่าทหาร นิลราชมีความชอบในฐานะคุมพลวานรจองถนนจึงได้เป็นอุปราชเมืองอัสดงค์* ในศึกเมืองมลิวัน* สุริยาภพ*โอรสท้าวจักรวรรดิ*ยกทัพออกรบกับพระสัตรุด* และพุ่งหอกเมฆพัท*ถูกพระสัตรุดสลบไป พิเภก*ให้นิลราชไปแจ้งข่าวแก่พระพรต*ที่เขามยุรา* พระพรตให้นิลราชนำทางไปยังสนามรบ

ครั้งที่ท้าวคนธรรพ์*ยักษ์เจ้าเมืองดิศศรีสิน*กับวิรุณพัท*โอรสออกประพาสป่าเดินทางผ่านเข้าเขตแดนเมืองไกยเกษ*คิดกำเริบจะเข้าตีเมืองไกยเกษ ท้าวไกยเกษ*ให้แต่งสารไปแจ้งข่าวยังกรุงอยุธยา* พระรามจึงให้พระพรต พระสัตรุด พระมงกุฎ* และพระลบ*ยกทัพไปปราบท้าวคนธรรพ์และวิรุณพัทที่เมืองไกยเกษ ในศึกครั้งนี้ รณวุธ*ทัพหน้า กุมภสูร*กองขันธ์ ตรีกัน 2*ปีกขวา และตรีจักร*ปีกซ้ายของทัพยักษ์เข้ารุกไล่ฟันแทงพลวานร นิลราชเข้าต่อสู้และสังหารตรีจักรได้