พญาครุฑเป็นตัวละครในเรื่องกากีคำกลอนและกาพย์เห่เรื่องกากี พำนักอยู่ในวิมานสิมพลี* ที่เชิงเขาพระสุเมรุ

พญาครุฑมีเวทมนตร์และมีเดชานุภาพมาก ชอบเล่นสกา จะแปลงกายเป็นมาณพรูปงามเข้ามาเล่นสกากับท้าวพรหมทัต*แห่งกรุงพาราณสี*ทุกสัปดาห์ สถานที่ที่พญาครุฑใช้กำบังกายแปลงร่างเป็นมาณพรูปงามทุกครั้งก่อนที่จะไปเล่นสกาคือรุกขนิโครธ*หรือต้นไทร เมื่อเลิกเล่นสกาแล้วก็จะกลับมาที่ต้นไทร คืนร่างเป็นพญาครุฑบินกลับไปวิมานสิมพลี

วันหนึ่งมาณพหนุ่มได้สบเนตรกับนางกากี* มเหสีของท้าวพรหมทัตที่แอบมาชมโฉมตน ต่างก็มีจิตปฏิพัทธ์ต่อกัน เย็นวันนั้นหลังจากเลิกเล่นสกาแล้ว มาณพหนุ่มก็คืนร่างเป็นพญาครุฑมาอุ้มนางกากีไปอยู่ร่วมกัน ณ วิมานสิมพลี เมื่อครบกำหนด 7 วันพญาครุฑก็ออกไปเล่นสกากับท้าวพรหมทัตดังเคย เพื่อมิให้เป็นที่สงสัยว่าตนเป็นผู้พานางกากีไป ในครั้งนี้คนธรรพ์ชื่อนาฏกุเวร* ซึ่งเป็นพี่เลี้ยงท้าวพรหมทัตได้ขันอาสาไปสืบข่าวนางกากี โดยแปลงกายเป็นไรแทรกขนพญาครุฑกลับไปยังวิมานสิมพลีด้วย เมื่อพญาครุฑไปเที่ยวป่าหิมพานต์ในเวลากลางวัน นาฏกุเวรก็ได้ลอบเข้าหาและอยู่ร่วมสมกับนางกากี ครบ 7 วันก็แทรกขนพญาครุฑกลับมาทูลเรื่องราวแก่ท้าวพรหมทัต

อีก 7 วันต่อมาพญาครุฑยังคงไปเล่นสกากับท้าวพรหมทัตอย่างวางใจ นาฏกุเวรดีดพิณขับเพลงถึงความสัมพันธ์รักระหว่างตนกับนางกากีจนพญาครุฑสงสัย เมื่อพญาครุฑกลับไปคาดคั้นถามนางกากีจนรู้ชัดว่านางลอบเป็นชู้กับนาฏกุเวรก็โกรธ และเจ็บช้ำน้ำใจเป็นที่สุดที่ถูกหยามศักดิ์ศรี จึงบริภาษนางกากีอย่างรุนแรง ดังคำประพันธ์ที่ว่า

เพราะมีชู้ไม่รู้ให้รอบเชิง หลงระเริงว่าเจ้ารักสมัครสมาน

คิดว่าหงส์จะจงแต่ชลธาร กลับบันดาลกลั้วเกลือกด้วยเปือกตม

ตัวนางเป็นไทแต่ใจทาส ไม่รักชาติรสหวานมาพานขม

ดั่งสุกรฟอนฝ่าแต่อาจม ห่อนนิยมรักรสสุคนธาร

น้ำใจนางเปรียบอย่างชลาลัย ไม่เลือกไหลห้วยหนองคลองละหาน

เสียดายทรงวิไลแต่ใจพาล ประมาณเหมือนหนึ่งผลอุทุมพร

สุกแดงดั่งแสงปัทมราช ข้างในล้วนกิมิชาติเบียนบ่อน

เรารู้ใจแล้วมิให้อนาทร จะพาคืนนครในราตรี

แล้วพญาครุฑก็นำนางกากีมาคืนท้าวพรหมทัต โดยทิ้งนางไว้ที่หน้าพระลานเมืองพาราณสี