พระมงกุฎเป็นตัวละครในบทละครเรื่องรามเกียรติ์ เป็นโอรสของพระราม*กับนางสีดา* มีศรเป็นอาวุธ

เมื่อพระรามให้พระลักษณ์*นำนางสีดาไปประหาร พระลักษณ์ไม่อาจสังหารนางได้ ก็ปล่อยนางไว้ในป่ากาลวาต* พระอินทร์*แปลงเป็นกระบือพานางสีดาไปอยู่กับฤๅษีวัชมฤค* จนนางประสูติโอรส ต่อมาพระฤๅษีได้ชุบกุมารอีกองค์หนึ่งเป็นเพื่อนกับโอรสของนางสีดา

พระฤๅษีให้นามโอรสนางสีดาว่ามงกุฎ และให้นามโอรสที่ชุบขึ้นว่าลบ* นางสีดา พระมงกุฎ และพระลบอยู่กับฤๅษีวัชมฤคนาน 14 ปี ฤๅษีวัชมฤคได้สอนศิลปศาสตร์ให้พระกุมารทั้งสองจนชำนาญวิชาการต่าง ๆ แล้วฤๅษีวัชมฤคก็ชุบศรให้

วันหนึ่งพระมงกุฎประลองศรทำลายต้นพญารัง เสียงดังไปถึงกรุงอยุธยา*   พระรามได้ยินก็ให้ทำพิธีปล่อยม้าอุปการ* และให้หนุมาน*กำกับไป ม้าอุปการไปถึงป่ากาลวาต พระมงกุฎและพระลบเห็นม้าก็จับขี่ หนุมานต่อสู้กับพระมงกุฎและพ่ายแพ้ถูกพระมงกุฎมัดด้วยเถาวัลย์ เอายางไม้สักที่หน้าเป็นอักขระและอธิษฐานว่าผู้ที่จะแก้เถาวัลย์ได้ต้องเป็นเจ้านายเท่านั้น

หนุมานกลับไปกรุงอยุธยา พระรามให้พระพรต* พระสัตรุด* และหนุมานตามไปจับพระมงกุฎ พระพรตและหนุมานช่วยกันจับพระมงกุฎได้แต่พระลบสามารถหนีไปได้ พระรามให้ขังพระมงกุฎไว้ในเมืองเพื่อรอประหาร พระลบหนีไปบอกนางสีดา นางสีดาให้พระลบนำแหวนไปช่วยพระมงกุฎ พระมงกุฎและพระลบหนีออกจากกรุงอยุธยา พระรามให้ยกพลตามไปจนถึงป่ากาลวาต พระรามและพระมงกุฎต่อสู้กัน ต่างแผลงศรใส่กัน พระรามแผลงศรไปมัดพระมงกุฎและพระลบ พระมงกุฎแผลงศรเป็นพระขรรค์ตัดบ่วงบาศได้ พระรามแผลงศรเป็นไฟ พระมงกุฎแผลงศรเป็นฝนดับไฟ พระรามแผลงศรเป็นพญาครุฑ พระมงกุฎแผลงศรเป็นลมกรดพัดพญาครุฑปลิวไป พระรามโกรธจึงแผลงศรเพื่อสังหารแต่ศรพระรามทำลายได้เพียงภูเขาและต้นไม้ ไม่อาจเข้าใกล้พระมงกุฎได้ พระมงกุฎแผลงศรไปแต่ศรนั้นกลายเป็นข้าวตอกดอกไม้บูชาพระราม พระรามอัศจรรย์ใจสงสัยว่าจะเป็นเชื้อสาย จึงเสี่ยงศรพรหมาสตร์*แล้วอธิษฐานว่าหากเป็นศัตรูให้ศรนั้นทำลายกุมาร แต่หากเป็นเชื้อสายให้ศรนั้นเป็นอาหารทิพย์ เมื่อแผลงศรไป ศรกลายเป็นอาหารตกลงตรงหน้าพระมงกุฎและเป็นฉัตรแก้วกั้นพระมงกุฎไว้ พระรามจึงรู้ว่าพระมงกุฎเป็นโอรส ครั้นถามจนทราบความแล้ว ก็ตามสองกุมารไปจนถึงอาศรมของฤๅษีวัชมฤค พระรามขอให้นางสีดากลับกรุงอยุธยา นางสีดาไม่ยอมกลับ พระรามจึงขอรับกุมารกลับไป  ต่อมาพระอิศวร*ทรงให้พระรามและนางสีดาคืนดีกัน นางสีดาจึงกลับมาอยู่กับพระรามที่กรุงอยุธยา

เมื่อเกิดศึกท้าวคนธรรพ์*ที่เมืองไกยเกษ* พระรามให้พระพรต พระสัตรุด พระมงกุฎ และพระลบไปปราบ พระมงกุฎสังหารท้าวคนธรรพ์ได้ เมื่อเสร็จศึกเมืองไกยเกษ พระพรต พระสัตรุด พระมงกุฎ และพระลบก็กลับกรุงอยุธยา