TLD-003-3193

มณโฑ (ชื่อตัวละคร)

รามเกียรติ์, บทละคร 3  

มณโฑเป็นตัวละครในบทละครเรื่องรามเกียรติ์ เป็นมเหสีของทศกัณฐ์* เป็นมารดาของอินทรชิต* นางสีดา* และไพนาสุริยวงศ์* และมีโอรสที่เกิดกับพาลี*คือองคต*

เมื่อทศกัณฐ์สิ้นชีวิตแล้วนางมณโฑได้เป็นมเหสีของพิเภก* นางมณโฑเดิมเป็นนางกบ อาศัยอยู่ใกล้กับอาศรมของพระฤๅษี 4 ตน มีโคนม 500 ตัวจากป่ามาหยดนมไว้ในอ่างทุกเช้า เมื่อพระฤๅษีฉันแล้วก็ให้นมที่เหลือแก่นางกบ

วันหนึ่งพระฤๅษีเห็นธิดานาคสมสู่กับงูดินจึงเอาไม้เท้าเคาะให้แยกจากกัน ธิดานาคโกรธคิดแค้นจึงมาคายพิษไว้ในอ่างนม นางกบเห็นก็เกรงว่าฤๅษีจะเป็นอันตราย ด้วยจิตกตัญญูนางจึงจะยอมตายในอ่างนมพิษ ก่อนกระโจนลงไปในอ่าง นางอธิษฐานขอให้ได้เกิดเป็นมนุษย์ในชาติใหม่ ฤๅษีเห็นนางกบตายก็โกรธคิดว่านางกบละโมบอาหาร แต่ด้วยเมตตาจึงชุบชีวิตขึ้นมาแล้วสอบถาม นางเล่าเรื่องนาคมาคายพิษไว้ในอ่างนม พระฤๅษีเห็นนางมีใจกตัญญู จึงชุบให้เป็นหญิงงามกว่านางใดในสามโลก แล้วให้ชื่อว่ามณโฑซึ่งแปลว่ากบ แล้วนำไปถวายพระอิศวร* พระอิศวรยกนางให้เป็นนางกำนัลของพระอุมา* นางมณโฑอยู่รับใช้พระอุมาด้วยความจงรักภักดี พระอุมาเมตตานางมากจึงสอนเวทมนตร์ตบะกิจพิธีให้ วันหนึ่งวิรูฬหก*ใช้สังวาลนาค 2*ขว้างตุ๊กแกจนเขาไกรลาส*ทรุด พระอิศวรบัญชาให้ทศกัณฐ์ยกเขาไกรลาสให้ตั้งตรงดังเดิม ทศกัณฐ์ทูลขอพระอุมาเป็นรางวัล พระอิศวรก็ประทานให้ ทศกัณฐ์ไม่สามารถสัมผัสองค์พระอุมาได้เพราะกายของนางร้อน จึงทูนพระบาทพระอุมาไว้เหนือเศียรแล้วเหาะกลับกรุงลงกา* เทวดาไปเฝ้าพระนารายณ์* ให้นำพระอุมาคืนจากทศกัณฐ์ พระนารายณ์ทำอุบายให้ทศกัณฐ์คืนพระอุมาและขอประทานนางมณโฑแทน ระหว่างที่ทศกัณฐ์นำนางมณโฑเหาะกลับกรุงลงกา พาลีเห็นทศกัณฐ์อุ้มนางมณโฑเหาะข้ามปราสาทเมืองขีดขิน*ก็โกรธเข้าแย่งนางมณโฑไปได้ นางมณโฑอยู่กับพาลีจนตั้งครรภ์

ฝ่ายทศกัณฐ์เมื่อเสียนางมณโฑไปก็เสียใจมาก กุมภกรรณ*จึงเชิญพระฤๅษีโคบุตร*ไปปรึกษา พระโคบุตรฤๅษีแนะให้ทศกัณฐ์ไปหาพระฤๅษีอังคต*อาจารย์ของพาลี พระฤๅษีอังคตจึงไปไกล่เกลี่ยให้พาลีคืนนางมณโฑให้ทศกัณฐ์ โดยให้นำโอรสของพาลีในครรภ์นางมณโฑใส่ไว้ในท้องนางแพะ เมื่อครบกำหนด พระฤๅษีก็ผ่าท้องแพะ นำกุมารออกมาให้ชื่อว่าองคต นางมณโฑอยู่กับทศกัณฐ์จนมีโอรสนามว่ารณพักตร์* ซึ่งต่อมาได้ชื่อว่าอินทรชิต

ครั้งหนึ่งท้าวทศรถ*ทำพิธีหุงข้าวทิพย์*ในกรุงอยุธยา* นางมณโฑได้กลิ่นหอมก็อยากเสวยข้าวนั้น ทศกัณฐ์จึงให้นางกากนาสูร*ไปนำข้าวมา นางแย่งข้าวมาได้กึ่งปั้น ก็นำไปถวายทศกัณฐ์ เมื่อนางมณโฑได้เสวยข้าวทิพย์ก็มีครรภ์และประสูตินางสีดา เมื่อพระราม*ใช้องคตไปสื่อสารที่กรุงลงกาเพื่อขอนางสีดาคืน ทศกัณฐ์เห็นว่านางมณโฑเป็นมารดาขององคต จึงให้นางเตรียมอาหารต้อนรับ เมื่ออินทรชิตมาลานางมณโฑไปรบครั้งสุดท้าย นางมณโฑพาอินทรชิตไปเฝ้าทศกัณฐ์และทูลให้คืนนางสีดาแก่พระรามเพื่อระงับสงคราม ทศกัณฐ์ไม่ยอม และให้อินทรชิตออกรบอีก จนถูกพระลักษณ์*สังหาร เมื่อแสงอาทิตย์*โอรสพญาขร*ถูกสังหาร ทศกัณฐ์ได้ปรึกษานางมณโฑ นางแนะให้เชิญท้าวสัตลุง*และตรีเมฆ*มาช่วยรบ

ครั้นตรีเมฆถูกสังหารทศกัณฐ์ก็ไปทำพิธีอุมงค์* หนุมานพานางมณโฑมา แล้วสุครีพ* หนุมาน* และนิลนนท์*ก็ช่วยกันหยอกเย้านางมณโฑจนทศกัณฐ์โกรธทำให้เสียพิธี หลังจากท้าวทัพนาสูร*สิ้นชีพ ทศกัณฐ์ปรึกษานางมณโฑ นางจึงเล่าว่าพระอุมาบอกพิธีวิเศษชื่อสัญชีพ* มีฤทธิ์สามารถชุบชีวิตผู้ตายได้ นางมณโฑทำพิธีสัญชีพ ได้น้ำมนตร์วิเศษให้ทศกัณฐ์ประพรมอสูรที่ตายในสนามรบให้กลับมาเป็นปิศาจอสูร พิเภกจึงแนะให้หนุมานไปทำลายพิธีสัญชีพ เมื่อหนุมานแสร้งไปสวามิภักดิ์ทศกัณฐ์ นางมณโฑเตือนทศกัณฐ์ว่าไม่ควรไว้ใจศัตรูแต่ทศกัณฐ์ไม่เชื่อ จึงถูกหนุมานลวงเอากล่องดวงใจไปได้และถูกพระรามสังหารในที่สุด เมื่อพระรามสังหารทศกัณฐ์ได้แล้วก็โปรดให้นางมณโฑเป็นมเหสีของพิเภก นางมณโฑประสูติโอรสซึ่งเป็นโอรสของทศกัณฐ์แต่พิเภกเข้าใจว่าเป็นโอรสของตน ให้ชื่อว่าไพนาสุริยวงศ์ต่อมาไพนาสุริยวงศ์รู้ว่าตนไม่ใช่โอรสของพิเภกก็ก่อการกบฏในกรุงลงกา สถาปนาตนเป็นท้าวทศพิน* เมื่อพระพรต*และพระสัตรุด*ยกทัพมา นางมณโฑได้ห้ามปรามท้าวทศพินแต่ท้าวทศพินไม่เชื่อ นำทัพออกรบจนถูกจับได้และถูกประหารในที่สุด

สยาม ภัทรานุประวัติ 

ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน)

Attribution-NonCommercial-NoDerivs (CC BY-NC-ND)