TLD-003-3215

มโนห์รา 2 (ชื่อตัวละคร)

สุธนูคำฉันท์  

มโนห์ราเป็นตัวละครในเรื่องพระสุธนคำฉันท์ เป็นนางกินรีธิดาสุดท้องในจำนวนธิดา 7 นางของท้าวทุมราช* แห่งเขาไกรลาส นางเป็นชายาของพระสุธน*

เมื่อมโนห์ราถูกพรานบุณฑริก*ใช้บ่วงนาคบาศจับตัวได้ แล้วนำไปถวายพระสุธนโอรสกษัตริย์เมืองอุดรปัญจา* พระสุธนหลงรักนางแต่แรกเห็น รับนางไว้เป็นชายาและนำนางไปไว้ ณ ตำหนักของพระองค์ในอุทยาน เมื่อท้าวอาทิตยวงษ์*พระบิดาทรงทราบก็โปรดให้รับเข้าไปในเมืองและให้อภิเษกนางมโนห์รากับพระสุธน เมื่อท้าวจันทรภาณุ*เจ้าเมืองบูรพา*กรีธาทัพมาตีเมืองอุดรปัญจา ปุโรหิตเฒ่า*คิดจะกำจัดพระสุธนจึงออกอุบายทูลยุยงให้พระสุธนเป็นผู้นำทัพหมายจะให้สิ้นพระชนม์ในที่รบ

ต่อมานางจันทรเทวี*พระมารดาพระสุธนทรงฝันร้ายว่าพระสุธนสิ้นพระชนม์ ปุโรหิตเฒ่าจึงทูลให้สะเดาะเคราะห์โดยบูชายัญสัตว์ทุกชนิดรวมทั้งนางมโนห์ราด้วย นางมโนห์ราทูลขอให้นางจันทรเทวีทรงช่วยโดยขอผัดผ่อนให้พระสุธนกลับมาก่อน แต่นางจันทรเทวีไม่สามารถช่วยทูลทัดทานได้เพราะท้าวอาทิตยวงษ์มิให้ผู้ใดเข้าเฝ้า ในวันพิธีบูชายัญ นางมโนห์ราทำอุบายทูลนางจันทรเทวีขอปีกหางและเครื่องทรงของตนเพื่อสวมใส่ร่ายรำก่อนถูกบูชายัญ เมื่อนางร่ายรำเสร็จได้เหาะหนีขึ้นไปพลางประกาศว่า พระบิดาหลงเชื่อคำคนพาลให้ประหารชีวิตสรรพสัตว์ การทำปาณาติบาตเป็นการก่อบาป เหตุใดจึงเชื่อว่าจะเป็นการสะเดาะเคราะห์ได้ ขอให้ปล่อยสัตว์ทั้งปวงและตั้งมั่นอยู่ในทศพิธราชธรรม จากนั้นทูลลาแล้วบินจากไป นางมโนห์ราบินไปถึงอาศรมพระฤๅษีกัสปะ* บอกว่าหากพระสุธนตามมาขออย่าได้ติดตามนางไปเพราะหนทางกันดารลำบากยิ่งนัก และนางได้ฝากธำมรงค์กับผ้ากัมพลไว้ถวายพระสุธน แต่หากพระสุธนยืนยันจะตามไป ก็ให้เดินทางไปตามเส้นทางที่นางเขียนบอกไว้ นอกจากนี้ยังฝากโอสถทิพย์ไว้ให้พระสุธน และให้พระสุธนพาลิงน้อยไปด้วยตัวหนึ่ง เพราะหนทางที่จะไปมีผลไม้ที่มีพิษ ขอให้พระสุธนเลือกเสวยเฉพาะผลไม้ที่ลิงกินจึงจะปลอดภัย

เมื่อนางมโนห์รากลับไปถึงเขาไกรลาส พระบิดาให้นางอยู่ ณ ตำหนักนอกเมืองเป็นเวลา 7 ปี 7 เดือน 7 วัน ให้สิ้นกลิ่นอายมนุษย์ ในวันสุดท้ายที่ครบกำหนดซึ่งจะทำพิธีสรงสนานล้างมลทิน พระสุธนได้ตามมาถึงและลอบใส่ธำมรงค์ของนางที่ได้จากพระฤๅษีลงในกระออมน้ำ เมื่อน้ำรินรดกายนางมโนห์ราแหวนนั้นก็ตกลงมาสวมนิ้ว ทำให้นางรู้ว่าพระสวามีตามมา จึงให้ทาสีนำภูษาทรงไปถวายพระสุธน แล้วนางเข้าเฝ้าทูลท้าวทุมราช ท้าวทุมราชจึงให้ทดสอบพระสุธนด้วยวิธีต่าง ๆ แล้วสุดท้ายให้เลือกชี้ตัวนางมโนห์ราจากธิดาทั้งเจ็ดซึ่งมีรูปโฉมเหมือนกัน พระอินทร์*แปลงกายเป็นแมลงวันทองบินรอบกายนางมโนห์ราทำให้พระสุธนชี้ตัวนางได้ถูกต้อง ท้าวทุมราชจึงได้จัดพิธีอภิเษกพระสุธนกับนางมโนห์รา ต่อมานางมโนห์ราติดตามพระสุธนกลับไปเมืองอุดรปัญจา ในสมัยพุทธกาลนางมโนห์รามาเกิดเป็นพระนางยโสธราพิมพา

ดาวรัตน์ ชูทรัพย์ 

ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน)

Attribution-NonCommercial-NoDerivs (CC BY-NC-ND)